VETeris – podejście „Jedno zdrowie” dla zdrowia osób starszych

Jedno zdrowie: nierozerwalna więź człowiek-zwierzę-środowisko

Koncepcja One Health została opracowana po stwierdzeniu, że zdrowie ludzkie jest ściśle związane ze zdrowiem innych zwierząt i zamieszkiwanym przez nie środowiskiem. One Health [1] to podejście do badania chorób, które uznaje, że ludzie, zwierzęta, rośliny i środowisko są ze sobą ściśle powiązane. W połowie XX wieku dr. Calvin Schwabe, lekarz weterynarii ze Stanów Zjednoczonych, porównał podejścia do zdrowia ludzkiego, zdrowia i dobrostanu zwierząt, sugerując koncepcję „One Medicine” [2]. Podkreślił zintegrowaną, interdyscyplinarną perspektywę, jaką członkowie jego zawodu mogliby wnieść do medycyny ogólnej. Opowiadał się również za zaangażowaniem nauk społecznych i doskonaleniem umiejętności komunikacyjnych w celu poprawy współpracy ze społecznością w wysiłkach na rzecz kontroli chorób zakaźnych [2]. W rzeczywistości potrzeba współpracy między sektorem zdrowia ludzi, zwierząt i środowiska jest obecnie ważną kwestią. Świadczy o tym wzrost liczby pojawiających się chorób zakaźnych człowieka pochodzenia odzwierzęcego oraz oporności drobnoustrojów na leki przeciwdrobnoustrojowe [3].Głównymi dziedzinami, w których ta koncepcja współpracy została zastosowana, są choroby odzwierzęce i zooprofilaktyka, szczepionki oraz oporność na antybiotyki. Dziś nowy obszar jest częścią podejścia do One Health, które jest podejściem AAI – Animal Assisted Interventions. AAI wymaga zintegrowanego podejścia między medycyną ludzką, naukami psychospołecznymi i medycyną weterynaryjną, aby osiągnąć cel „wspólnego zdrowia”. Zwierzęta domowe mogą być ważne dla zdrowia fizycznego i psychicznego ludzi, ale mogą również przenosić infekcje odzwierzęce lub ulegać zakażeniu. Ze względu na zmieniającą się więź między człowiekiem a zwierzęciem towarzyszącym, potrzebne są zalecenia dotyczące odpowiedzialnego posiadania zwierząt domowych, w tym normalnych praktyk higienicznych, odpowiedzialnej hodowli, odżywiania, dzielenia się środowiskiem domowym i jakości życia zgodnej z biologią zwierzęcia, aby zapewnić mu dobre samopoczucie. Różne postaci zawodowe z zakresu opieki zdrowotnej, nauk środowiskowych, biologicznych, psychospołecznych, informatycznych i wielu innych przyczyniają się do jednego zdrowia [9].

Podstawy i cechy relacji człowiek-zwierzę

Fundamenty i potencjał relacji człowiek-zwierzę badał we Włoszech Roberto Marchesini. Autor definiuje relację człowiek-zwierzę jako „spotkanie w progu”. Pozytywny potencjał tego spotkania tkwi w „skażeniu”, które powstaje przez przekroczenie progu drugiego, gdzie drugi różni się ode mnie i jako taki mnie wzbogaca [10].

Korzystna relacja ze zwierzęciem opiera się na znajomości jego cech i potrzeb, jest to relacja przystająca. Kolejną cechą korzystnej relacji człowieka ze zwierzęciem jest koncepcja adekwatności lub świadomości, czyli przypisania odpowiedniej wartości i koniecznego interesu, zarówno pod względem czasu, jak i dostępności do opieki nad zwierzęciem [11].

Istotnym potencjałem tej relacji jest również zdolność stymulowania człowieka do zadawania sobie pytań poprzez uznanie zwierzęcia za punkt odniesienia, a więc za punkt odniesienia i termin do konstruktywnego porównania. Zwierzę staje się odniesieniem, jeśli pozwolimy mu, w ramach poprawnej relacji, stać się wsparciem, ale także proponatorem modeli i pytań, na które należy odpowiedzieć jako termin konstruktywnego porównania [11].

Dzięki tej relacji możemy stymulować procesy psychologiczne, wspierać pacjentów poddawanych bolesnym lub niepokojącym protokołom terapeutycznym, wspierać osobę doświadczającą cierpienia psychicznego lub społecznego, ale także dziecko na różnych etapach rozwoju. Zwierzęta towarzyszące mogą być źródłem wsparcia i przyczyniać się do nabywania umiejętności i procesu edukacyjnego młodych ludzi.

Ponadto badanie przeprowadzone wśród osób bezdomnych, które dzieliły życie z psem wykazało, że dla tych osób relacja ze zwierzętami miała fundamentalne znaczenie. W pracy tej zidentyfikowano również istotną lukę w usługach społecznych oraz potrzebę podejścia One Health przez administrację publiczną. Znaczenie tej więzi należy uznać dla bezdomnych i osób starszych, tworząc dedykowane ośrodki recepcyjne, które gwarantują zarówno zdrowie zwierząt, jak i ludzi. Zmniejszenie barier dla podstawowych usług pomogłoby zapewnić, że bezdomni i starsi właściciele zwierząt domowych nie będą zmuszeni do wyboru między domem a swoim pupilem, co dla wielu miałoby tendencję do utrwalania trudności [12].

W związku ze wzrostem średniej długości życia wydaje się, że świat osób starszych coraz więcej uwagi ze strony placówek opieki zdrowotnej poświęca zaangażowaniu zasobów niezbędnych do zagwarantowania odpowiedniego stylu życia i dobrego samopoczucia. W tym scenariuszu AAI okazują się być narzędziem zdrowotnym i profilaktycznym o fundamentalnym znaczeniu.

Geriatrzy i lekarze weterynarii odczuwali zatem potrzebę ustrukturyzowania profesjonalnej współpracy. Doprowadziło to do powstania Towarzystwa Naukowego, którego celem jest zdefiniowanie konkretnych protokołów medycznych i podejść roboczych w kontekście relacji między osobami starszymi a zwierzętami, gdzie każda kompetencja wzbogaca drugą.

Korzyści z relacji człowiek-zwierzę

Mieszkanie ze zwierzętami wpływa pozytywnie na czynniki wpływające na indywidualne ryzyko sercowo-naczyniowe [4-6]. Rzeczywiście, wykazano, że właściciele psów chodzą częściej niż ludzie, którzy nie mają psa. Wyższy poziom aktywności fizycznej istotnie wpływa na utrzymanie autonomii funkcjonalnej, kontrolę masy ciała oraz ryzyko sercowo-naczyniowe. Ponadto niektóre badania sugerują, że aktywność fizyczna z psem zmniejsza nadwagę i zwiększa przestrzeganie programów odchudzania. Życie ze zwierzętami zmniejsza również ciśnienie krwi zarówno u pacjentów z nadciśnieniem, jak i u osób bez nadciśnienia i wydaje się, że posiadanie zwierzęcia zmniejsza śmiertelność związaną z udarem i zawałem serca.

Zwierzęta inne niż ludzkie są dodatkowo często opisywane jako źródło komfortu, wsparcia i ochrony, a także przykłady cierpliwości. Towarzystwo zwierzęcia łagodzi jeden z psychologicznych aspektów bólu, działając na nastrój, zapobiegając także objawom depresyjnym. Dodatkowe dane pokazują, że posiadanie zwierząt domowych w wieku dorosłym poprawia zdolności poznawcze w starszym wieku. Starsze osoby mieszkające ze zwierzętami mają lepsze funkcje poznawcze: zwłaszcza werbalne uczenie się i pamięć. Istnieją dane wskazujące na redukcję zaburzeń behawioralnych u pacjentów w podeszłym wieku z otępieniem [7].

Interwencje wspomagane zwierzętami (AAI)

Interwencje z udziałem zwierząt mogą mieć wartość terapeutyczną, rehabilitacyjną, edukacyjną i rekreacyjną oraz obejmować zwierzęta domowe, takie jak psy, koty, króliki, konie i osły. Interwencje te skierowane są głównie do osób z zaburzeniami fizycznymi, neuromotorycznymi, psychicznymi i psychicznymi, zależnymi od dowolnej przyczyny, ale mogą być również skierowane do osób zdrowych. Prawidłowe stosowanie AAI wymaga zaangażowania multidyscyplinarnego zespołu złożonego, w zależności od rodzaju interwencji, z postaci zdrowotnych, pedagogicznych i technicznych o różnych zadaniach i obowiązkach [8]. Zgodnie z obszarami działalności, AAI we Włoszech są sklasyfikowane w [8]:

• Animal-Assisted Therapy (AAT): interwencja o wartości terapeutycznej mająca na celu leczenie zaburzeń fizycznych, neuro- i psychomotorycznych, poznawczych, emocjonalnych i relacyjnych. Są one skierowane do pacjentów dotkniętych patologiami dowolnego pochodzenia. Interwencja ta jest dostosowana do pacjenta i wymaga recepty lekarskiej [8];
• Animal Assisted Education (AAE): interwencja edukacyjna, która ma na celu promowanie, aktywizowanie i wspieranie zasobów i potencjału dla indywidualnego wzrostu i planowania oraz promowanie relacji i integracji społecznej osób w trudnej sytuacji. Interwencja ta może być również grupowa i promuje dobre samopoczucie ludzi w ich własnym środowisku życia, zwłaszcza w instytucjach, w których dana osoba musi wdrożyć zdolności adaptacyjne. AAE przyczynia się do poprawy samooceny jakości życia danej osoby. Poprzez pośrednictwo zwierząt domowych realizowane są również kursy reedukacji behawioralnej. AAE znajduje zatem zastosowanie w różnych sytuacjach, takich jak na przykład:
  • długotrwałej hospitalizacji lub wielokrotnych przyjęć do zakładów opieki zdrowotnej;
  • trudności relacyjne w dzieciństwie i okresie dorastania;
  • stres emocjonalny i psychoafektywny;
  • trudności w adaptacji behawioralnej i społeczno-środowiskowej;
  • różnego rodzaju sytuacje instytucjonalizacji (placówki dla osób starszych i pacjentów psychiatrycznych, rezydencje;
  • domy opieki, wspólnoty dla nieletnich, więzienia itp.);
  • warunki choroby i/lub niepełnosprawności obejmujące zintegrowany program opieki domowej [8];
• Animal Assisted Activity (AAA: interwencja w celach rekreacyjnych i socjalizacyjnych mająca na celu poprawę jakości życia i właściwej interakcji człowiek-zwierzę. Sport/zawody ze zwierzętami nie są uwzględnione w AAA. W AAA relacja ze zwierzęciem stanowi źródło wiedzy, bodźców sensorycznych i emocjonalnych. Interwencja ta promuje we wspólnocie wartość interakcji człowiek-zwierzę dla wzajemnego dobrostanu. AAA w niektórych przypadkach może być przygotowaniem do AAT/AAE i mają na celu między innymi:
  • rozwijanie umiejętności poprzez opiekę nad zwierzętami;
  • zwiększenie gotowości relacyjnej i komunikacyjnej;
  • stymulowanie motywacji i partycypacji [8].

VETeris (Włoskie Stowarzyszenie Geriatrów i Weterynarzy ds. Interwencji U Zwierząt)

VETeris to stowarzyszenie powstałe ze związku lekarzy weterynarii i lekarzy specjalizujących się w geriatrii, którego celem jest promowanie aktywnego i zdrowego starzenia się osób starszych poprzez zdrowy styl życia z interwencjami niefarmakologicznymi. Włoskie Stowarzyszenie Geriatrów i Weterynarzy ds. Interwencji Wspomaganych ze Zwierzętami (AAI) zostało stworzone w celu optymalizacji wytycznych w zakresie terapii zwierząt domowych, mających na celu poprawę jakości życia osób starszych, tworząc prawdziwą społeczność opartą na korzyściach terapeutycznych. VETeris jest zgodny z prognozami demograficznymi, które wskazują, że do 2030 roku ponad 24% populacji Europy będzie miało ponad 65 lat (we Włoszech jest ponad 13 milionów osób powyżej 65 roku życia). Ponadto projekt podziela wizję Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), która niedawno wdrożyła koncepcję aktywnego starzenia się, definiując ją jako „proces optymalizacji możliwości w zakresie zdrowia, uczestnictwa i bezpieczeństwa w celu poprawy jakości życia w miarę starzenia się”.

W ostatnich latach VETeris zdał sobie sprawę z:

• pierwsze „Wytyczne dotyczące AAI dla dobrostanu i zdrowia osób starszych we Włoszech;
• badania kliniczne polegające na przeprowadzeniu ankiety w Azienda Ospedaliero-Universitaria w Careggi we Florencji w celu analizy korzyści dla osób starszych wynikających z posiadania zwierząt domowych oraz spisu ludności na próbie osób starszych we Florencji na temat obecności zwierząt w ich domach;
• różne projekty jako badania pilotażowe AAI w rezydencjach dla osób starszych (domy opieki i ośrodki opieki dziennej);
• zgodnie z Wytycznymi w sprawie interwencji na zwierzętach, poradnictwo w zakresie świadomej adopcji zwierząt dla populacji powyżej 65 roku życia;
• działania doradcze w zakresie wdrożenia AAI we wszystkich Włoszech;
• działania szkoleniowe dla służby zdrowia (lekarzy, pielęgniarek, pracowników służby zdrowia), opiekunów, członków rodziny na temat znaczenia i wpływu AAI i posiadania zwierząt domowych;
• kampania reklamowa i promocyjna dla ogółu społeczeństwa.

Mając na uwadze dobrobyt osób starszych, głównym celem VETeris na najbliższe lata jest dalsze promowanie i wdrażanie interwencji, wydarzeń i inicjatyw, które można również rozszerzyć i sponsorować na całym świecie.

Plan oceny stanu zdrowia i monitorowania psów zaangażowanych w AAI

Ekspert weterynarii w AAIs musi zawsze przeprowadzić profilaktyczną ocenę stanu zdrowia psa zaangażowanego w AAIs w celu zweryfikowania jego stanu zdrowia. Ponadto są oni odpowiedzialni za ustanowienie planowanego monitorowania stanu zdrowia zwierzęcia w trakcie trwania projektu i określenie procedur zarządzania, których musi przestrzegać współopiekun, zarówno w otoczeniu, jak i poza nim. Zapewnia to skuteczne zarządzanie ryzykiem zdrowotnym związanym z interakcjami między osobami starszymi a zwierzętami zaangażowanymi w AAI.

Wcześniejsze badania wykazały, że pozornie zdrowe zwierzęta zaangażowane w AAI mogą przenosić i potencjalnie przenosić patogeny odzwierzęce na ludzi, nawet bez wykazywania objawów. Jest to szczególnie niepokojące w AAT, ponieważ zespoły zwierzęce odwiedzają placówki opieki zdrowotnej i wchodzą w interakcje z pacjentami, którzy mogą mieć obniżoną odporność z przyczyn fizjologicznych i/lub patologicznych [13].

W związku z tym należy zwrócić szczególną uwagę na zwalczanie inwazji pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych oraz profilaktykę konkretnych chorób zakaźnych. Wytyczne ESCCAP (European Scientific Counsel Companion Animal Parasites) zalecają całoroczne leczenie przeciwko pchłom i kleszczom, ponieważ ryzyko zarażenia jest stałe, a narażenie trudne do uniknięcia [14].

Na rynku dostępne są produkty do stosowania miejscowego lub ogólnoustrojowego. Podczas stosowania produktów do stosowania miejscowego, takich jak spot-on lub spraye, zaleca się unikanie dotykania lub głaskania zwierzęcia przez pierwsze 48 godzin po aplikacji [15]. Nie ma jednak ryzyka kontaktu ze składnikiem aktywnym przy stosowaniu produktów ogólnoustrojowych w postaci tabletek doustnych [16]. Ponieważ psy są głównym rezerwuarem Leishmania infantum, zaleca się stosowanie produktów na bazie pyretroidów o spowolnionym uwalnianiu (np. obroży o długim czasie trwania) wraz ze szczepieniami dla wszystkich psów biorących udział w AAI [15].

Ostatnie badania wykazały zoonotyczne robaki jelitowe i pierwotniaki odpowiednio u około 24,3% i 30,4% psów biorących udział w AAI, co podkreśla potencjalne ryzyko przeniesienia tych pasożytów na ludzi [17].

Aby zmniejszyć ryzyko przeniesienia endopasożytów odzwierzęcych na ludzi, wytyczne ESCCAP zalecają wykonywanie badania kopromikroskopowego w odstępach miesięcznych i leczenie na podstawie wyników. [18].

Jeśli chodzi o profilaktykę szczepień przeciwko chorobom zakaźnym, lekarz weterynarii musi sprawdzić, czy pies AAI ma najbardziej odpowiedni protokół szczepień w oparciu o wiek, styl życia i ryzyko narażenia. Szczególną uwagę należy zwrócić na odzwierzęce choroby zakaźne (np. leptospiroza) [19].