VETeris – Yaşlıların sağlığı için Tek Sağlık yaklaşımı

Tek Sağlık: kırılmaz insan – hayvan – çevre bağı

Tek Sağlık kavramı, insan sağlığının diğer hayvanların ve yaşadıkları çevreninkiyle karmaşık bir şekilde bağlantılı olduğu gözleminden sonra geliştirilmiştir. Bir Sağlık [1], insanların, hayvanların, bitkilerin ve çevrenin birbiriyle yakından bağlantılı olduğunu kabul eden hastalıkları araştırmaya yönelik bir yaklaşımdır. 20. yüzyılın ortalarında Dr. Amerika Birleşik Devletleri’nden bir veteriner cerrah olan Calvin Schwabe, “Tek İlaç” kavramını öneren insan sağlığı, hayvan sağlığı ve refahına yönelik yaklaşımları karşılaştırmıştır [2]. Mesleğinin üyelerinin genel tıbba katkıda bulunabileceği entegre, disiplinler arası bakış açısını vurguladı. Ayrıca, bulaşıcı hastalıkları kontrol etme çabalarında toplumla birlikte çalışmayı geliştirmek için sosyal bilimlerin katılımını ve iletişim becerilerini geliştirmeyi savunmuştur [2]. Aslında, insan, hayvan ve çevre sağlığı sektörleri arasındaki işbirliği ihtiyacı günümüzde önemli bir konudur. Bu, zoonotik kökenli yeni ortaya çıkan insan bulaşıcı hastalıklarındaki artış ve mikroorganizmaların antimikrobiyal ilaçlara karşı direncinden kaynaklanmaktadır [3]. Bu işbirliği kavramının uygulandığı ana alanlar zoonoz ve zooprofilaksi, aşılar ve antibiyotik direncidir. Bugün yeni bir alan, AAI – Hayvan Destekli Müdahaleler olan Tek Sağlık yaklaşımının bir parçasıdır. AAI, “ortak sağlık” hedefine ulaşmak için insan tıbbı, psiko – sosyal bilimler ve veterinerlik tıbbı arasında entegre bir yaklaşım gerektirir. Evcil hayvanlar insanların fiziksel ve zihinsel sağlığı için önemli olabilir, ancak zoonotik enfeksiyonları da bulaştırabilir veya enfekte olabilirler. Değişen insan – refakatçi hayvan bağı nedeniyle, normal hijyen uygulamaları, sorumlu üreme, beslenme, ev ortamının paylaşılması ve refahını sağlamak için hayvanın biyolojisine uygun bir yaşam kalitesi dahil olmak üzere sorumlu evcil hayvan sahipliği ile ilgili önerilere ihtiyaç vardır. Sağlık, çevresel, biyolojik, psiko – sosyal, BT bilimleri ve diğer birçok alandan çeşitli profesyonel figürler Tek Sağlığa katkıda bulunmaktadır [9].

İnsan – hayvan ilişkisinin temelleri ve özellikleri

İnsan – hayvan ilişkisinin temelleri ve potansiyeli İtalya’da Roberto Marchesini tarafından incelenmiştir. Yazar, insan – hayvan ilişkisini “bir eşikte buluşma” olarak tanımlar. Bu karşılaşmanın olumlu potansiyeli, ötekinin eşiğini geçerek ortaya çıkan, ötekinin benden farklı olduğu ve bu nedenle beni zenginleştirdiği “kirlenme” de yatmaktadır [10].

Hayvanla faydalı bir ilişki, özelliklerinin ve ihtiyaçlarının bilinmesine dayanır, uyumlu bir ilişkidir. Faydalı bir insan hayvan ilişkisi için bir diğer özellik, hem zaman hem de hayvanın bakımına yönelik kullanılabilirlik açısından doğru değerin ve gerekli ilginin atfedilmesi olan yeterlilik veya farkındalık kavramındadır [11].

Bu ilişkinin önemli bir potansiyeli de, hayvanı bir referans, dolayısıyla bir referans noktası ve yapıcı karşılaştırma için bir terim olarak tanıyarak kişiyi kendini sorgulamaya teşvik etme yeteneğidir. Doğru bir ilişki içinde, bir destek olmasına, aynı zamanda yapıcı bir karşılaştırma terimi olarak cevaplanacak modellerin ve soruların önericisi olmasına izin verirsek, hayvan bir göndergeye dönüşür [11].

Bu ilişki sayesinde psikolojik süreçleri canlandırabilir, ağrılı veya üzücü terapötik protokollerden geçen hastaları destekleyebilir, psikolojik veya sosyal sıkıntı yaşayan kişiyi ve aynı zamanda çocuğu çeşitli gelişim aşamalarında destekleyebiliriz. Refakatçi hayvanlar destek kaynağı olabilir ve becerilerin kazanılmasına ve gençlerin eğitim sürecine katkıda bulunabilir.

Ayrıca, hayatlarını bir köpekle paylaşan evsizler arasında yapılan bir araştırma, bu insanlar için hayvanlarıyla olan ilişkinin temel öneme sahip olduğunu göstermiştir. Bu çalışma aynı zamanda sosyal hizmetlerde önemli bir boşluk ve kamu yönetimi tarafından Tek Sağlık yaklaşımına duyulan ihtiyacı belirlemiştir. Bu bağın önemi, hem hayvan hem de insan sağlığını garanti eden özel kabul merkezleri kurarak evsizler ve yaşlılar için tanınmalıdır. Temel hizmetlerin önündeki engellerin azaltılması, evsiz ve yaşlı evcil hayvan sahiplerinin bir ev ile evcil hayvanları arasında seçim yapmak zorunda kalmamalarını sağlamaya yardımcı olacaktır, bu da birçokları için zorlukları sürdürme eğilimindedir [12].

Yaşam beklentisinin artması nedeniyle, yaşlıların dünyası, yeterli bir yaşam tarzı ve refahı garanti etmek için gerekli kaynakların taahhüdü için sağlık kurumlarından giderek daha fazla ilgi görüyor gibi görünmektedir. Bu senaryoda, AAI’lerin temel öneme sahip bir sağlık ve önleyici araç olduğu kanıtlanmıştır.

Bu nedenle geriatristler ve veterinerler profesyonel bir işbirliğini yapılandırma ihtiyacı hissettiler. Bu, her bir yeterliliğin diğerinin yeterliliğini zenginleştirdiği yaşlı – hayvan ilişkisi bağlamında belirli tıbbi protokolleri ve çalışma yaklaşımlarını tanımlamak amacıyla bir Bilimsel Topluluğa yol açmıştır.

İnsan – hayvan ilişkisinin faydaları

Evcil hayvanlarla yaşamak, bireysel kardiyovasküler riski etkileyen faktörleri olumlu yönde etkiler [4 -6]. Gerçekten de, köpek sahiplerinin köpeği olmayan insanlardan daha fazla yürüdüğü gösterilmiştir. Daha yüksek bir fiziksel aktivite seviyesi, fonksiyonel özerkliğin sürdürülmesini, kilo kontrolünü ve kardiyovasküler riski önemli ölçüde etkiler. Ek olarak, bazı çalışmalar köpekle yapılan fiziksel aktivitenin fazla kiloyu azalttığını ve kilo verme programlarına bağlılığı artırdığını göstermektedir. Hayvanlarla yaşamak, hem hipertansif hastalarda hem de hipertansif olmayan deneklerde kan basıncını düşürür ve bir hayvana sahip olmanın inme ve kalp krizi ile ilgili mortaliteyi azalttığı görülmektedir.

Ek olarak, insan olmayan hayvanlar genellikle bir rahatlık, destek ve koruma kaynağı ve sabır örnekleri olarak tanımlanır. Bir hayvanın arkadaşlığı, ruh halini etkileyerek ağrının psikolojik yönlerinden birini hafifletir ve aynı zamanda depresif semptomları önler. Ek veriler, yetişkin yaştaki evcil hayvan sahipliğinin ileri yaşlarda bilişsel performansı artırdığını göstermektedir. Hayvanlarla yaşayan yaşlı insanlar daha iyi bilişsel işlevlere sahiptir: özellikle sözel öğrenme ve hafıza. Demanslı yaşlı hastalarda davranış bozukluklarının azaldığını gösteren veriler vardır [7].

Hayvan Destekli Müdahaleler (AAI)

Hayvan Destekli Müdahaleler, köpekler, kediler, tavşanlar, atlar ve eşekler gibi evcil hayvanları içeren terapötik, iyileştirici, eğitici ve rekreasyonel değere sahip olabilir. Bu müdahaleler esas olarak fiziksel, nöromotor, zihinsel ve psişik rahatsızlıkları olan, herhangi bir nedene bağlı olan kişilere yönelik olmakla birlikte sağlıklı bireylere de hitap edebilmektedir. AAI’nin doğru uygulanması, müdahale türüne bağlı olarak, farklı görev ve sorumluluklara sahip sağlık, pedagojik ve teknik figürlerden oluşan multidisipliner bir ekibin katılımını gerektirir [8]. Faaliyet alanlarına göre, İtalya’daki AAI [8 ]’ de sınıflandırılmıştır:

• Hayvan Destekli Terapi (aat): fiziksel, nöro – ve psikomotor, bilişsel, duygusal ve ilişkisel bozuklukları tedavi etmeyi amaçlayan terapötik değere sahip müdahale. Herhangi bir kökene sahip patolojilerden etkilenen hastalara yöneliktirler. Bu müdahale hastaya özeldir ve tıbbi reçete gerektirir [8];
• Hayvan Destekli Eğitim (AAE): Bireysel büyüme ve planlama için kaynakları ve potansiyeli teşvik etmeyi, etkinleştirmeyi ve desteklemeyi ve zor durumdaki insanların ilişkilerini ve sosyal entegrasyonunu teşvik etmeyi amaçlayan bir eğitim müdahalesi. Bu müdahale grup temelli de olabilir ve insanların kendi yaşam ortamlarında, özellikle de bireyin uyarlanabilir kapasiteleri kullanması gereken kurumlarda refahını teşvik eder. AAE, kişinin yaşam kalitesi benlik saygısının geliştirilmesine katkıda bulunur. Evcil hayvanların arabuluculuğu yoluyla, davranışsal yeniden eğitim kursları da uygulanmaktadır. Bu nedenle AAE, örneğin aşağıdakiler gibi çeşitli durumlarda başvuru bulur:
  • uzun süreli hastaneye yatış veya sağlık tesislerine tekrarlanan kabuller;
  • çocukluk ve ergenlikteki ilişkisel zorluklar;
  • duygusal ve psiko – duygusal sıkıntı;
  • davranışsal ve sosyo – çevresel uyum zorlukları;
  • çeşitli kurumsallaşma durumları (yaşlılar ve psikiyatri hastaları için kurumlar, konutlar;
  • bakım evleri, küçükler için topluluklar, hapishaneler vb.);
  • entegre bir evde bakım programını içeren hastalık ve/veya sakatlık koşulları [8];
• Hayvan Destekli Aktivite (AAA: yaşam kalitesini ve uygun insan – hayvan etkileşimini iyileştirmeyi amaçlayan rekreasyonel ve sosyalleşme amaçlı bir müdahale. Hayvanlarla yapılan spor/rekabetçi faaliyetler AAA’ya dahil değildir. AAA’da hayvanla olan ilişki bilgi, duyusal ve duygusal uyaranların kaynağını oluşturur. Bu müdahale, toplumda karşılıklı refah için insan – hayvan etkileşiminin değerini teşvik eder. Bazı durumlarda AAA, aat/AAE’ye hazırlık niteliğinde olabilir ve diğer şeylerin yanı sıra aşağıdakilere yöneliktir:
  • hayvan bakımı yoluyla becerilerin geliştirilmesi;
  • ilişkisel ve iletişimsel hazırlığın artırılması;
  • motivasyon ve katılımı teşvik etmek [8].

VETeris (İtalyan Hayvan Destekli Müdahaleler için Geriatristler ve Veterinerler Derneği)

VETeris, farmakolojik olmayan müdahalelerle sağlıklı yaşam tarzları yoluyla yaşlıların aktif ve sağlıklı bir şekilde yaşlanmasını teşvik etmek için Geriatri konusunda uzmanlaşmış Veteriner Hekimler ve Doktorlar birliğinden doğan bir dernektir. Hayvanlarla Yardımlı Müdahaleler için İtalyan Geriatristler ve Veterinerler Birliği (AAI), yaşlıların yaşam kalitesini iyileştirmeyi ve terapötik faydalara dayalı gerçek bir topluluk oluşturmayı amaçlayan evcil hayvan terapisi kılavuzlarını optimize etmek için oluşturulmuştur. VETeris, 2030 yılına kadar Avrupa nüfusunun % 24 ‘ünden fazlasının 65 yaşın üzerinde olacağını gösteren demografik tahminlerle uyumludur (İtalya’da 65 yaşın üzerinde 13 milyondan fazla insan vardır). Ayrıca, proje, yakın zamanda aktif yaşlanma kavramını uygulayan Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) vizyonunu paylaşmakta ve bunu “yaşlandıkça yaşam kalitesini artırmak için sağlık, katılım ve güvenlik fırsatlarını optimize etme süreci” olarak tanımlamaktadır.

Son yıllarda VETeris şunları fark etti:

• italya’daki yaşlıların refahı ve sağlığı için AAI’ye ilişkin ilk “Kılavuzlar ”;
• floransa’daki Careggi Azienda Ospedaliero – Universitaria’da evcil hayvan sahipliğinin yaşlılar için faydalarını analiz etmek için bir anket yapan klinik araştırmalar ve Floransa’daki yaşlı nüfusun bir örneğinin evlerinde hayvanların varlığına ilişkin bir nüfus sayımı;
• yaşlılar için konutlarda (Huzurevleri ve Gündüz Bakımevleri) AAI’nin pilot çalışmaları olarak farklı projeler;
• hayvan Destekli Müdahaleler Kılavuzuna göre, 65 yaş üstü nüfus için hayvanların bilinçli olarak evlat edinilmesine yönelik danışmanlık;
• aAI’nin tüm İtalya’da uygulanmasına yönelik danışmanlık faaliyetleri;
• sağlık hizmetleri (doktorlar, hemşireler, sağlık çalışanları), bakıcılar, aile üyeleri için AAI ve evcil hayvan sahipliğinin önemi ve etkisi konusunda eğitim faaliyetleri;
• genel nüfus için tanıtım ve tanıtım kampanyası.

Birincil hedefi yaşlı nüfusun refahı olan VETeris’in, önümüzdeki birkaç yıl boyunca tüm dünyada genişletilebilecek ve desteklenebilecek müdahaleleri, etkinlikleri ve girişimleri teşvik etmeye ve uygulamaya devam etmesi temel amacıdır.

AAI’lerde yer alan köpeklerin sağlık değerlendirmesi ve izleme planı

AAI’lerdeki uzman veteriner, sağlık durumunu doğrulamak için her zaman AAI’lerde yer alan köpeğin koruyucu sağlık değerlendirmesini yapmalıdır. Ek olarak, proje boyunca hayvan için planlanan sağlık izlemesini oluşturmaktan ve yardımcı işleyicinin hem ortam içinde hem de dışında uyması gereken yönetim prosedürlerini tanımlamaktan sorumludurlar. Bu, yaşlılar ve AAI’lerde yer alan hayvanlar arasındaki etkileşimlerle ilgili sağlık risklerinin etkili bir şekilde yönetilmesini sağlar.

Önceki çalışmalar, AAI’lerde yer alan görünüşte sağlıklı hayvanların, semptom göstermeden bile, zoonotik patojenleri insanlara taşıyabileceğini ve potansiyel olarak iletebileceğini göstermiştir. Bu, AAT’de özellikle endişe vericidir, çünkü hayvan ekipleri sağlık ortamlarını ziyaret eder ve fizyolojik ve/veya patolojik nedenlerle bağışıklığı baskılanabilecek hastalarla etkileşime girer [13].

Bu bağlamda, ekto – ve endoparazit istilalarının kontrolüne ve spesifik bulaşıcı hastalıkların profilaksisine özellikle dikkat edilmelidir. ESCCAP (Avrupa Bilimsel Danışman Refakatçi Hayvan Parazitleri) Kılavuzları, istila riski sabit olduğundan ve maruziyetten kaçınmak zor olduğundan, pire ve kenelere karşı yıl boyunca tedaviler önermektedir [14].

Piyasada topikal veya sistemik ürünler mevcuttur. Spot – on veya spreyler gibi topikal ürünler kullanırken, uygulamadan sonraki ilk 48 saat boyunca hayvana dokunmaktan veya onu sevmekten kaçınmanız önerilir [15]. Bununla birlikte, oral tablet formunda sistemik ürünler kullanıldığında etkin madde ile temas riski yoktur [16]. Köpekler Leishmania infantum’un ana rezervuarı olduğundan, AAI’lerde yer alan tüm köpekler için aşılamanın yanı sıra yavaş salınımlı piretroid bazlı ürünlerin (örneğin uzun süreli tasmalar) kullanılması önerilir [15].

Son çalışmalar, AAI’lere katılan köpeklerin sırasıyla yaklaşık % 24,3 ve % 30,4 ‘ünde zoonotik bağırsak helmintleri ve protozoonları bulmuş ve bu parazitlerin insanlara bulaşma potansiyel riskini vurgulamıştır [17].

Zoonotik endoparazitlerin insanlara bulaşma riskini azaltmak için, ESCCAP kılavuzları aylık aralıklarla bir kopromikroskopik inceleme yapılmasını ve sonuçlara göre tedavi yapılmasını önermektedir. 18.

Bulaşıcı hastalıklar için aşılama profilaksisi ile ilgili olarak, veteriner hekim, AAI köpeğinin yaş, yaşam tarzı ve maruz kalma riskine göre en uygun aşılama protokolüne sahip olduğunu doğrulamalıdır. Zoonotik bulaşıcı hastalıklara (örn. leptospiroz) özel dikkat gösterilmelidir [19].