Görünmez Olanlar İçin Asgari Sağlık Politikasını Savunmak. Vatansız

Vatansızlığın tanımı ve kapsamı

Vatansız bir birey, herhangi bir ülke tarafından vatandaş olarak “tanınmayan” kişidir. Kısacası, bu insanların sadece pasaporta sahip olma hakları yok, hatta isteme hakları bile yok! Küresel olarak vatansız insanların sayısı – şu anda – hala bilinmiyor. Yaklaşık 96 ülkeden alınan BMMYK verileri, 2021 ‘in sonunda tahmini 4,3 milyon vatansız kişi veya belirsiz uyruklu kişi olduğunu göstermektedir. Bu rakamlara dayanarak, vatansız veya belirsiz uyruklu olanların bilinen en büyük popülasyonları FildişiSahili (931.166), Bangladeş (918.841), Myanmar (600.000), Tayland (561.527) ve Letonya’da (195.190) bulunabilir. ².

Vatansızlıktan korunmak için uluslararası yasal çerçeve

Vatansız kişileri korumak ve vatansızlığı önlemek ve azaltmak için uluslararası bir yasal çerçeve bulunmaktadır. Vatansız Kişilerin Statüsüne İlişkin 1954 Sözleşmesi (1954 Sözleşmesi)³ vatansız bir kişinin uluslararası yasal tanımını biri olarak ortaya koyar “yasalarının işleyişi kapsamında herhangi bir Devlet tarafından vatandaş olarak kabul edilmeyen” ve bu kişilere eğitim, istihdam ve barınma hakkı ile kimlik, seyahat belgeleri ve idari yardım hakkı gibi belirli hakları genişletir. Bu tanımda, sağlık hizmetine erişim veya asgari standartta bir sağlık korumasına sahip olma hakkı hakkında hiçbir şeyden bahsedilmemiştir.

1961 Vatansızlığın Azaltılmasına İlişkin Sözleşme (1961 Sözleşmesi⁴), Devletlerin, örneğin vatandaşlığın veya Devlet halefiyetinin kaybı veya feragati nedeniyle, doğumda veya daha sonra yaşamda vatansızlığı önlemek için mevzuatta güvenceler oluşturmasını gerektirir.

Vatandaşlık hakkı, aşağıdakiler gibi çeşitli uluslararası insan hakları belgelerinde ve beyanlarında da belirtilmiştir: İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme, Çocuk Hakları Sözleşmesi, Engelli Hakları Sözleşmesi ve Göçmen İşçiler Sözleşmesi. Ayrıca, uluslararası teamül hukuku, hem vatandaşlığın kazanılması ve kaybedilmesi hem de vatansız kişilerin muamelesi için geçerli olan ırksal ayrımcılık yasağı gibi temel normlar aracılığıyla vatansızlık sözleşmelerini güçlendirmektedir.

Bununla birlikte, neredeyse tüm Avrupa devletleri vatansız insanların korunmasına ilişkin uluslararası hukuk standartlarına imza atmış olsa da, farklı ülkelerin Ulusal Magna Şemasına dayanan çoğu iç mevzuat, bu taahhütleri uygulamaya koymak için etkili ulusal çerçevelerin yokluğuyla yüzleşmek zorundadır. Bu, birçok insanı her gün ayrımcılık ve hak ihlalleriyle karşı karşıya bıraktı.

Bu sorunun çözümü güçlü bir ulusal temelli “siyasi irade” dir. Devletlerin, aksi takdirde belirsiz bir belirsizlik içinde sıkışıp kalacak olan vatansız insanlar için bir düzenleme yolu olarak vatansızlık belirleme prosedürleri oluşturması gerekir. Herhangi bir sağlık koruma politikasında sınıra yerleştirilme riskinin gerçekçi bir şekilde somut olduğu belirsizlik.

Cesaret verici bir şekilde, bazı ülkeler son zamanlarda bu hedefe yönelik olumlu adımlar atmıştır. Vatansızlık Endeksi web sayfası⁵, Avrupa’daki ülkelerin bu alandaki uluslararası taahhütlerine (ve diğerlerine) karşı nasıl performans gösterdiğine dair derinlemesine bilgi ve analiz sağlar. Endeks, ülkelerin özel bir prosedüre sahip olup olmadıkları ve prosedürel güvenceler, kanıtlayıcı değerlendirme, temyiz hakları, koruma statüsü ve vatandaşlık kazanımı gibi alanlarda uluslararası normlara ve iyi uygulamalara karşı incelemeye nasıl dayandıkları da dahil olmak üzere vatansız kişileri tanımlamak ve korumak için neler yaptıklarını karşılaştırmaktadır. Endeks bazı iyi uygulamaları vurgulamaktadır, ancak aynı zamanda daha yapılacak çok şey olduğunu da göstermektedir. Bu arada, bu durumda bile, Sağlık hizmetlerinin korunması için asgari standarttan belirsiz bir şekilde bahsedilmektedir.

ENS* Direktörü Chris Nash, “Her şeyden önce, vatansız insanların pandemiden en olumsuz etkilenenler arasında olduğu ortaya çıktı…” diyor. “Ayrıca genellikle sahada tepki veren ve topluluklarını destekleyen ilk kişilerdir. Vatansız insanların ve etkilenen toplulukların duyulması ve daha iyi kaynaklara sahip olması kritik öneme sahiptir. Vatansız insanlarla birlikte çalışarak, pandeminin maruz kaldığı koruma boşluklarını ele almaya çalışıyoruz” ⁶. ENS’nin 2019 -23 stratejik planında, AVRUPA’DA VATANSIZLIĞI ÇÖZMENİN – farklı öncelikli konular arasında ENS Danışmanlığı’nın dört geniş öncelik belirlediğini – “sağlık” temalarının yeterince “bahsedildiğini” fark etmek ilginçtir.

Bununla birlikte, COVID -19 ‘un başlangıcından sonra, vatansız topluluğu temsil eden STK’lar, sağlık sistemlerinin marjinalleştirilmiş ve dezavantajlı olanlar da dahil olmak üzere tüm nüfusun ihtiyaçlarını karşıladığından emin olmak için Avrupa çapında yerel makamları vurguladı. Çoğu ülkede, yasal statü ve resmi belgeler aslında kalite ve minimum standart sağlık hizmetlerine erişim için ön koşuldur. Ayrıca istihdam, sosyal koruma ve yeterli barınma dahil olmak üzere sağlığın önemli sosyal belirleyicilerine erişim sağlamak için ön koşullardır. Avrupa’da çoğu azınlıklara mensup 500.000 ‘den fazla vatansız kişi, yasalar önünde her yerde bir kişi olarak tanınma temel insan hakkından yararlanmamaktadır ⁷. 2021 ‘de Avrupa Vatansızlar Ağı (ENS) tarafından sağlanan yakın tarihli bir Raporda, Avrupa İnsan Hakları Komiseri Bayan Dunja Mijatović, “COVID -19, sağlık hakkının bireysel düzeyde korunamayacağını göstermiştir. Herkes için kapsayıcı önleme, tedavi ve rehabilitasyon sağlayan, kimseyi geride bırakmayan ve yapısal eşitsizliklerin zaman içinde büyütülmemesini, bozulmamasını ve ele alınmasını sağlayan etkili sistemler gerektirir ⁸”.

ENS raporunun bazı yönlerini incelemek Avrupa’da vatansızlık, sağlık ve COVID -19 ‘un durum değerlendirmesi ⁹, “ihtiyaçlar” sanatı hakkında daha küresel bir görüş elde etmek için de yararlı olabilir. Sosyolojik anket katı veri toplama mekanizmalarına dayanıyordu. Dahası, sonunda biraz daha derinlemesine bilmenin yararlı olabileceği bir dizi öneri üretti.

ESN Raporu, “haklar” açısından daha geniş bir bağlamda, “sağlık hakkı” ile ilgili bazı ihtiyaçları açıkça belirlemekte ve devletler için Tavsiyeler şeklinde bazı “siyasi” girişimler önermektedir.
En alakalı olanlara göz atalım:

• Devletler, COVID -19 sırasında ve sonrasında vatansız kişiler de dahil olmak üzere kendi topraklarındaki herkesin sağlık hakkını garanti etmelidir;
• Devletler, sağlık hakkını güvence altına almak için halk sağlığı acil durumları sırasında tüm vatansız kişileri düzenli hale getirmeyi düşünmelidir. Uzun vadede ve henüz yapmadıkları durumlarda, Devletler, kendi topraklarındaki vatansızlık vakalarını belirlemek ve çözmek için mekanizmalar ve vatansız göçmenlere 1954 Sözleşmesi kapsamında sahip olmaları gereken korumayı garanti etmek için vatansızlık belirleme prosedürleri getirmelidir;
• Devletler, evsizler de dahil olmak üzere kamplarda, barınaklarda, yerleşim yerlerinde, sosyal konutlarda ve göçmen gözaltı ortamlarında uygun hastalık azaltma ve destek önlemleri yoluyla tüm vatansız kişilerin yaşam ve sağlığının korunmasını desteklemelidir. Hangi ortamda olursa olsun (toplumu, konaklama merkezlerini ve göçmen gözaltı ortamlarını kapsayan) vatansız insanlara ve topluluklarına kişisel koruyucu ekipman (maskeler) ve diğer temel ihtiyaçlar (el yıkama, sabun, sıcak ve temiz su, havlu) sağlanmalıdır;
• Devletler, vatansız kişileri hastalık önleme veya kontrol altına alma bahanesiyle gözaltına almamalıdır. Devletler, vatansız kişilerin keyfi olarak gözaltına alınmasını önlemek ve göçmen gözaltından serbest bırakıldıklarında yeterli barınma, sağlık ve sosyal bakım (çocuk bakımı dahil) desteği sağlarken haklara ve hizmetlere tam erişim sağlamak için adımlar atmakla yükümlüdür.

Avrupa’daki Vatansızlık Topluluğuna bir göz atmak da ilginç olacaktır. 14 Aralık 2015 ‘te Konseyin ve Üye Devletlerin Hükümetlerinin Temsilcilerinin Vatansızlığa İlişkin Kararları kabul edildi. Sonucun sonuçları olarak, Adalet ve İçişleri Konseyi’ndeki tartışma kapsamında ¹⁰, bilgi ve mal uygulamaları alışverişi için bir platform oluşturmak üzere Avrupa Göç Ağı¹¹ ‘e (EMN) yetki vermek için Sonuçlara varmaktadır. EMN Yürütme Kurulu, 20 Mayıs 2016 ‘da EMN Vatansızlık Platformunu kurdu. EMN Vatansızlık Platformu’nun amacı, vatansızlık konusunda farkındalık yaratma ve alandaki tüm ilgili paydaşları bir araya getirme niyetine dayanmaktadır: Üye Devletlerin temsilcileri, Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosu, Avrupa ajansları, uluslararası kuruluşlar ve STK’lar. Bu platformun ilk pratik amacı, Avrupa Birliği’ndeki vatansızlığın durumunu belirlemekti. Buna ek olarak, platform, EMN geçici sorgu sistemi aracılığıyla vatansızlık hakkında bilgi toplar ve analiz eder. En son rapor EMN AB’de Vatansızlığı BİLGİLENDİRİYOR, Kasım 2016 ‘da 4.0 sürümünü güncellemek şu adreste çevrimiçi olarak mevcuttur /:/https://home-affairs.ec.europa.eu/ ¹². Vatansızlıkla ilgili olarak her bir Avrupa ülkesinin yasal durumunu incelediği için çok ilginç bir Rapordur. Birliğin her bir üye devleti için, hak eksikliği ve her bir ülkenin koruma sisteminin zayıflığı açısından bir dizi konu ele alınmaktadır.

Sonuç olarak, vatansız statüsünün genellikle “belgesiz” göçmenlerin statüsüyle örtüştüğü açıktır. Bu rakamları herhangi bir yasallık garantisinden mahrum bırakan, sivil toplumun tabanına iten bir idari usulsüzlük koşulu. Buna ek olarak, kaçınılmaz olarak “basit” bir belgenin “bürokratik” meselesiyle güçlü bir şekilde bağlantılıysa, temel haklar konusunu ele almak giderek zorlaşmaktadır.

Bir ülkede vatansız bir durumda olanların karşılaştığı güvenlik açıklarını korumaya yönelik herhangi bir eylem, mutlaka vatansız durumun yasal organının net bir tanımıyla başlamalı ve devletler için Magna Charta düzeyinde yapılmalıdır.

İlgili güçlü bir felsefe ve yasal işlem olmadan ve pandemi sırasında BMMYK da dahil olmak üzere sivil toplum ve uluslararası kuruluşların güçlü savunuculuğuna rağmen, ENS’de toplanan veriler, Avrupa’da vatansızlık, sağlık ve COVID -19 ‘un Durum değerlendirmesi, vatansız insanların sağlıkla ilgili olarak olağanüstü güvenlik açıkları ve hak ihlalleri yaşadığını göstermektedir, ancak sadece bu değil. Topluluklarda, politikalarda, ülkelerde ve Avrupa düzeyinde görünmez doğalarına dikkat çekmektedir. COVID -19 ‘u etkili bir şekilde ele almak için vatansızlığın etkileri hakkında Devletler tarafından belirli ampirik kanıtların ve dikkatin açık bir şekilde bulunmadığını ortaya koymaktadır. Öyleyse, asıl soru şu… Bugün dünya çapında Vatansız İnsanların Karşılaştığı Sonuçlar nelerdir? Vatandaşlık veya “bölgeye” dayalı asgari bir “Ulusal tanınma” süreci olmadan, vatansız kişilerin hiçbir yasal koruması ve oy hakkı yoktur ve genellikle eğitim, istihdam ve sağlık hizmetlerine, doğum, evlilik veya ölüm kaydına ve mülkiyet haklarına erişimleri yoktur. Hayata erişimleri yok. Geçmiş veya gelecek ve belirsiz bir şimdi olmadan kendi başlarına hayatta kalabilirler.

Filistin belki de tüm modern “vatansızlık” vakalarının en ünlüsüdür. Bir ülkenin vatandaşı olmak ne anlama gelir?
özellikle on yıllar ve nesiller boyunca resmi olarak tanınmadan devlet? Bu husus dikkate alınır
gazze bölgesindeki uzun süredir devam eden mücadeleler nedeniyle uluslararası siyasi tartışmanın dibinde.

13,0 MİLYON ZORLA YERİNDEN EDİLMİŞ NÜFUS
Batı ve Orta Afrika’daki (WCA) BMMYK’ya zorla yerinden edilmiş ve vatansız nüfus,
BMMYK korumak ve yardım etmekle yükümlüdür. Zorla yerinden edilenleri; geri dönenleri içerir
son yıllarda ev; vatansız veya vatansızlık riski altında olanlar; ve BMMYK’nın sahip olduğu diğer gruplar
korumasını genişletti veya insani temelde yardım etti.
[https://reliefweb.int/report/nigeria/unhcr-rbwca-forcibly-displaced-and-stateless-population-31-january-2023]

“Dünya çapında milyonlarca insan vatansız. Bu bir endişe meselesidir. Konvansiyonu
Vatansızlığın azaltılması, sorunun üstesinden gelmek için önemli bir araçtır. Birçok eyaletin zaten mevzuatı var
sözleşme hükümlerine uygun olması ve uygulanmasının çok az maliyetli olması. Yine de çok az Eyalet
bu belgenin taraflarıdır.
Bunu değiştirmemiz lazım. Ofisimin tam desteğini taraf olmak isteyen hükümetlere söz veriyorum ”.
António Guterres, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri
https://www.refworld.org/docid/4cad866e2.html