De relatie tussen farmaceutische innovatie en toegang tot geneesmiddelen blijft een van de meest complexe en dringende uitdagingen in de wereldwijde gezondheid van vandaag. Intellectuele eigendomsrechten (IE), met name octrooien, spelen een cruciale rol bij het stimuleren van onderzoek en ontwikkeling (O&O) binnen de farmaceutische industrie en bevorderen innovatie die heeft geleid tot levensreddende doorbraken voor een verscheidenheid aan ziekten. Maar hetzelfde systeem dat innovatie bevordert, creëert ook aanzienlijke belemmeringen voor de toegang tot essentiële geneesmiddelen, met name voor populaties in LMIC’s, waar de middelen voor de gezondheidszorg vaak beperkt zijn en de hoge kosten van gepatenteerde geneesmiddelen onhoudbaar zijn.

In dit artikel hebben we onderzocht hoe het bestaande wereldwijde IE-kader, belichaamd in de TRIPS-overeenkomst van de WTO, werkt en de spanningen die het creëert tussen het beschermen van de rechten van innovators en het waarborgen van het recht op gezondheid voor iedereen. Door belangrijke casestudy’s te onderzoeken – zoals de HIV/AIDS-crisis, de uitrol van het Covid-19-vaccin en biologische geneesmiddelen – hebben we gezien hoe deze spanning zich manifesteert in situaties in de echte wereld. Hoewel het systeem zich in sommige gevallen heeft kunnen aanpassen, zoals door middel van dwanglicenties en vrijwillige licentie-initiatieven, is het duidelijk dat deze mechanismen alleen onvoldoende zijn om de wereldwijde gezondheidsuitdagingen van vandaag en de toekomst aan te pakken.

De noodzaak van een hervorming

Het lopende debat over het voorstel voor vrijstelling van TRIPS voor Covid-19-vaccins benadrukte de urgentie van de hervorming van het wereldwijde IP-systeem om beter te kunnen reageren op noodsituaties op het gebied van de volksgezondheid. Nu de wereld wordt geconfronteerd met een toenemend aantal wereldwijde gezondheidscrises – van pandemieën tot antimicrobiële resistentie en gezondheidsuitdagingen in verband met klimaatverandering – is het duidelijk dat het huidige kader responsiever en rechtvaardiger moet zijn.

Het IP-systeem moet worden hervormd om ervoor te zorgen dat het niet alleen innovatie bevordert, maar ook prioriteit geeft aan de wereldwijde volksgezondheid, vooral in tijden van crisis. Dit omvat het ontwikkelen van meer flexibele en tijdige mechanismen voor het afzien van octrooibescherming tijdens noodsituaties, het uitbreiden van het gebruik van verplichte licenties en het stimuleren van farmaceutische bedrijven om hun technologieën en knowhow te delen wanneer de volksgezondheid dit vereist.

Een samenwerkingspad voorwaarts

Geen enkele oplossing kan de veelzijdige uitdagingen van het balanceren van farmaceutische innovatie met toegang tot geneesmiddelen aanpakken. In plaats daarvan zal een combinatie van benaderingen nodig zijn om een evenwichtiger en rechtvaardiger systeem te creëren. Deze benaderingen omvatten:

Een geformaliseerd noodontheffingsmechanisme binnen de TRIPS-overeenkomst dat automatisch kan worden geactiveerd in tijden van wereldwijde gezondheidscrises, zodat landen octrooibeschermingen kunnen omzeilen om snel essentiële geneesmiddelen te produceren en te distribueren.
Uitbreiding en stroomlijning van verplichte licentiemechanismen om bureaucratische vertragingen en politieke druk te verminderen, waardoor LMIC’s tijdig toegang hebben tot generieke versies van gepatenteerde geneesmiddelen.
Het bevorderen van publiek-private partnerschappen en op stimulansen gebaseerde modellen zoals voorafgaande marktverbintenissen en innovatieprijzen, die de ontwikkeling van behandelingen voor ziekten die vaak door de markt worden verwaarloosd, kunnen stimuleren.
Ondersteuning van humanitaire licentie- en octrooipoolinitiatieven, waarmee farmaceutische bedrijven hun IE kunnen delen op een manier die prioriteit geeft aan toegang voor achtergestelde bevolkingsgroepen, terwijl de winstgevendheid in markten met een hoog inkomen behouden blijft.
Verhoging van de overheidsfinanciering voor farmaceutisch O&O, met name voor ziekten die LMIC’s onevenredig treffen, om ervoor te zorgen dat innovatie wordt aangedreven door behoeften op het gebied van de volksgezondheid in plaats van louter door de marktvraag.

Wereldwijde gezondheid als gedeelde verantwoordelijkheid

De kern van dit debat is de erkenning dat wereldwijde gezondheid een gedeelde verantwoordelijkheid is. De Covid-19-pandemie heeft aangetoond dat gezondheidscrises de nationale grenzen niet respecteren en dat de gezondheid van de ene populatie intrinsiek verbonden is met de gezondheid van anderen. Deze realiteit onderstreept de noodzaak van meer internationale samenwerking bij het aanpakken van mondiale gezondheidsuitdagingen, waaronder de hervorming van het IE-systeem.

Overheden, internationale organisaties, farmaceutische bedrijven en het maatschappelijk middenveld moeten samenwerken om ervoor te zorgen dat het wereldwijde IE-kader zowel innovatie als het recht op gezondheid ondersteunt. Het versterken van de rol van internationale organisaties zoals de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in het mondiale gezondheidsbestuur, en ervoor zorgen dat volksgezondheidsoverwegingen centraal staan bij beslissingen over IE-beleid, zal van cruciaal belang zijn om dit evenwicht te bereiken.

Toekomstperspectieven

De toekomst van intellectueel eigendom in de farmaceutische sector moet de lessen weerspiegelen die zijn geleerd van eerdere en aanhoudende gezondheidscrises. Door de rol van IE in de wereldwijde gezondheid te heroverwegen en een flexibelere, collaboratieve aanpak te omarmen, kunnen we een systeem creëren dat innovatie aanmoedigt en ervoor zorgt dat levensreddende geneesmiddelen voor iedereen toegankelijk zijn.

Deze evenwichtige aanpak is niet alleen een ethische noodzaak, maar ook een praktische noodzaak. In een onderling verbonden wereld heeft de gezondheid van elke bevolking rimpeleffecten die zich tot ver buiten de nationale grenzen uitstrekken. Het waarborgen van gelijke toegang tot geneesmiddelen is niet alleen een kwestie van rechtvaardigheid – het is essentieel voor de bescherming van de wereldwijde gezondheid en het bevorderen van een veerkrachtigere, duurzame toekomst voor iedereen.

Naarmate we verder komen, is het duidelijk dat het wereldwijde IP-systeem moet evolueren om beter aan de behoeften van de 21e eeuw te voldoen. Deze evolutie vereist een collectieve inzet om innovatie in evenwicht te brengen met het fundamentele recht op gezondheid, zodat niemand achterblijft bij het nastreven van wetenschappelijke vooruitgang en medische doorbraken.

Door hervormingen, samenwerking en rechtvaardigheid te omarmen, kunnen we een wereldwijd gezondheidsecosysteem creëren dat voor iedereen werkt.