The article has been translated automatically. Show original:
1. Toplumda Gezinme 5.0: Vizyoner Bir Yolculuk
Toplum 5.0 kavramı, Japon hükümeti tarafından 2016 yılında tanıtılmış ve gelecek için vizyoner bir plan olarak hayata geçirilmiştir. Bu çığır açan girişim, son teknolojilerin, özellikle yapay zekanın toplumsal çerçevemizin dokusuna daha etkili bir şekilde entegre edilmesini savunmaktadır [1]. Dördüncü Sanayi Devrimi’nin (4IR) somut tezahürlerine dayanan Toplum 5.0, ilk olarak Japon Hükümeti Kabine Ofisi’nin Bilim, Teknoloji ve İnovasyon Konseyi tarafından açıklandı. Bu vahiy, 2019 yılında Japonya Başbakanı Shinzo Abe tarafından dile getirilen 5. Bilim ve Teknoloji Temel Planı bağlamında meydana gelmiştir [2] [3]. Özünde, bu yaklaşım, şu anda bilimsel literatürde “siber – fiziksel sistemler” olarak tanımlanan siber alan ve fiziksel alanın entegrasyonu yoluyla ekonomik ilerlemeyi toplumsal zorlukların çözümü ile sorunsuz bir şekilde uyumlu hale getiren insan merkezli bir toplumu öngörmektedir [4]. Toplum 5.0 ‘ın temel amacı, toplumumuzdaki her bireyi güvenli, emniyetli, rahat ve sağlıklı bir yaşam sürmeleri için güçlendirmektir. Aynı zamanda, bireylerin istedikleri yaşam tarzını ortaya koymalarına izin vermeyi amaçlamaktadır. Bu dönüştürücü sosyal çaba, mevcut durgunluk duygusunu aşan, karşılıklı saygıyı teşvik eden, kuşak sınırlarını aşan ve herkesin aktif ve tatmin edici bir yaşam sürmesini sağlayan ilerici bir toplum kurmayı amaçlamaktadır.
Tarihsel Çerçeve
Toplum 5.0 ‘ın doğuşu, dijital dönüşümü optimize ederek beşinci bir toplumsal paradigma oluşturma hırsından kaynaklanmaktadır. Bu evrimsel yolculuk, her biri giderek karmaşıklaşan sosyo – ekonomik modellerle karakterize edilen dört toplumsal aşamadan geçer:
1. Toplum 1.0 (Geçim Ekonomisi): Toplum 1.0 ‘da insanlığın temeli, yiyecek ve barınma için temel ihtiyaçları ele alarak avcılık ve toplayıcılığa dayanıyordu. Evrimsel tarihimizin çoğunda var olan bu eşitlikçi aşama, doğal çevreye derin bir uyum sergiledi, ancak teknolojik kısıtlamalarla sınırlıydı.
2. Toplum 2.0 (Artı Ekonomi): Toplum 2.0, çiftçiliğe ve yetiştiriciliğe kaymış, fazla üretime ve kaynak birikimine olanak sağlamıştır. Gerekenden daha fazla yiyeceğin mevcudiyeti, ilgili model ve fikirlerin dolaşımıyla birlikte zanaat ve ticaret gibi uzmanlaşmış mesleklerin yaratılmasına yol açtı. Bununla birlikte, aynı zamanda, kaynakların depolanması ve bunları savunma ihtiyacı, merkezi güçler tarafından yönetilen orduların oluşturulmasını gerektirdi ve sosyal sınıfların ve eşitsizliklerin ortaya çıkmasına yol açtı.
3. Toplum 3.0 (Endüstriyel Ekonomi): Toplum 3.0, çeşitli alanlarda teknolojiden yararlanarak sanayileşmeye geçişi işaret etti. Fabrikalar ve makineler ekonomileri dönüştürerek kentleşmeye ve daha fazla uzmanlaşmaya yol açtı. Artan ekonomi patladı, daha büyük nüfusları ayakta tuttu, ancak çevresel sömürü gibi yeni zorluklar getirdi.
4. Toplum 4.0 (Bilgi Ekonomisi): Toplum 4.0 ‘ın ortaya çıkışı bilgi merkezli bir çağ başlattı. Burada, bilgi ve iletişim teknolojilerinin önemi, odağı aşamalı olarak mallardan verilere kaydırdı ve toplumları derinden yeniden şekillendiriyor. Kişisel bilgisayarlar, İnternet, akıllı telefonlar ve yapay zeka (AI), otomasyon ve robotlar gibi diğer teknolojik gelişmeler, endüstriyel ve toplumsal inovasyon için katalizörler haline geldi, yaşam tarzlarını ve çalışma dinamiklerini dönüştürdü.
Toplum 5.0
Japonya Ulusal İleri Endüstriyel Bilim ve Teknoloji Enstitüsü, Toplum 5.0 ‘ı gerçekleştirmek için çok önemli olan altı temel teknoloji belirlemiştir. Bunlar arasında Siber – Fiziksel Sistemler içindeki insan yeteneklerinin geliştirilmesi, yapay zeka donanım teknolojisi, yapay zeka uygulamaları için kendi kendini geliştiren güvenlik teknolojisi, verimli ağ teknolojisi, yeni nesil üretim sistemi teknolojisi ve dijital üretim süreçleri için uyarlanmış ölçüm teknolojisi yer almaktadır. Ek olarak, Japonya İş Federasyonu (Keidanren), “SKH’ler için Toplum 5.0” ı Birleşmiş Milletler’in Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ile uyumlu hale getirerek Toplum 5.0 ve SKH’ler arasındaki uyumluluğun altını çizmiştir [5]. Bu yakınsama, teknolojinin toplumsal ihtiyaçlar ve küresel sürdürülebilirlik hedefleriyle sorunsuz bir şekilde iç içe geçtiği bir geleceğe doğru çok önemli bir adımı temsil ediyor.
2. Sağlık 4.0: Hasta Merkezli Sağlık Hizmetleri için Dijital Teknolojiler
İlerici sağlık uygulamalarının temelinde, tıbbi bakım ortamını yeniden şekillendirmek için dijital teknolojilerden yararlanan Sağlık 4.0 çerçevesinin entegrasyonu yatmaktadır. Bu paradigma içinde, hassas tıp, müdahaleleri bireysel hastalara uyarlayan ve sağlık hizmeti sunumunun verimliliğini ve hassasiyetini ilerleten bir temel taş olarak ortaya çıkmaktadır. Bu, geleneksel yaklaşımları aşarak sağlık sistemlerinin evriminde önemli bir sıçramaya işaret etmektedir [6].
P4 Tıbbı, Sistem Tıbbı ve Kapsayıcı Tıbbı Entegre Etmek
P4 tıbbı (öngörme, önleme, kişiselleştirme ve katılım), sistem tıbbı ve kapsayıcı tıp ilkelerinin rehberliğinde Sağlık 4.0, sağlık hizmetlerinde temel bir dönüşümü temsil etmektedir. Bütüncüllüğü benimseyen Sağlık 4.0, bireyin yaşamının tüm yönlerini bilinçli bir şekilde değerlendirerek, kişiselleştirilmiş tedavi yöntemleri geliştirmek için doğrusal olmayan ve çok boyutlu bilgileri entegre eder. Bu kapsamlı bakış açısı, bir bireyin sağlığını ve refahını şekillendiren çeşitli belirleyicilerin karmaşık etkileşimini dikkate alan özel, hasta merkezli müdahaleler sunarak bir paradigma değişimini katalize etmeyi amaçlamaktadır [7]. Bu çalışmada, P4 Tıbbı iki önemli boyutun stratejik entegrasyonu yoluyla artırılmıştır: “yaygınlık” ve “kalıcılık ”,“ Yaygınlık ”, sağlık teknolojilerini stratejik olarak günlük rutinlere yerleştirir, erişimlerini ve erişilebilirliklerini artırır. Bu entegrasyon, refah konusunda değerli bilgiler elde etmek için dijital araçlardan ve kapsamlı veri kümelerinden yararlanarak sağlık hizmetlerinin nüfuzunu ve erişimini artırır. Bireyler, sağlık teknolojilerini günlük yaşamla iç içe geçirerek, sağlıklarını yönetmek için proaktif ve bilinçli bir yaklaşıma yol açan sürekli sağlık izlemesini deneyimlemektedir. Tersine, “sebat ”, sürekli ve sürekli sağlık müdahalesi ve izlemesinin zorunluluğunun altını çizerek, bireyleri sağlıklarını sürekli olarak sürdürme ve geliştirme konusunda güçlendirir. “Yaygınlık” ve “kalıcılığı” uyumlu hale getiren P4, bir P6 modeline dönüşür ve öngörücü, önleyici, kişiselleştirilmiş ve katılımcı yönleri kapsayan, uzun vadeli refah üzerine sarsılmaz bir odaklanma ile günlük hayata kesintisiz entegrasyon sağlayan dinamik bir çerçeveye ulaşır.
Sağlık 4.0 ‘ın Temel Etkinleştirme Teknolojileri: Bir Yenilikler Senfonisi
Sağlık hizmeti dönüşümünde bir sonraki aşama olan Sağlık 4.0 ‘a ulaşmak, sağlık hizmeti sunumunda devrim yaratmak için birlikte çalışarak bir dizi son teknolojinin sorunsuz entegrasyonunu gerektirir. Bu teknolojiler, sağlık hizmeti sunumunu geliştirmek için farklı bileşenlerin uyum içinde çalıştığı teknolojik bir senfoni oluşturur. Bu dönüşümün merkezinde, teşhiste benzersiz bir doğrulukla devrim yaratan bir temel taşı olan Yapay Zeka (AI) yatmaktadır. Yapay zeka sadece bireysel hasta profillerine dayalı tedavi planlarını iyileştirmekle kalmaz, aynı zamanda geniş sağlık veri kümelerinin özümsenmesinde ve yorumlanmasında bir menteşe görevi görür. Bu da kişiselleştirilmiş ve hedefe yönelik sağlık müdahaleleri için zemin hazırlamaktadır. Yapay zekayı tamamlayan Dijital İkizler, Nesnelerin İnterneti’nden (IoT) yararlanıyor, sağlık hizmetlerini birbirine bağlı cihazlardan oluşan bir ağa sorunsuz bir şekilde dokuyor ve dinamik bir ekosistem yaratıyor. Tıbbi IoT sensörleri ve giyilebilir cihazlar, gerçek zamanlı olarak çok sayıda sağlık verisi toplar. Yapay zekadan gelen içgörülerle zenginleştirilmiş bu büyük veri kümesi, bilinçli karar vermenin omurgasını oluşturarak proaktif sağlık yönetimi ve erken müdahaleye olanak tanır [8]. Büyük veri analitiğinin önemi, sağlık hizmetini bilgi odaklı bir alana dönüştüren Sağlık 4.0 ‘da ön plana çıkmaktadır. Kalıpları analiz etmek, sonuçları tahmin etmek ve tedavi stratejilerini iyileştirmek teorik olasılıklardan daha fazlası haline gelir – hem bireysel hasta bakımı hem de daha geniş nüfus sağlığı yönetimi için pratik araçlar haline gelirler. Büyük veri analitiği, sağlık uzmanlarını kanıta dayalı uygulamalara ve daha verimli kaynak tahsisine yönlendiren bir pusula haline gelir. Son olarak, robotik, sağlık hizmetleri prosedürlerinin peyzajını temelden değiştiren bir temel taşı olarak ortaya çıkmaktadır. Robotik, cerrahi hassasiyetten kişiselleştirilmiş rehabilitasyona ve günlük hasta bakımına kadar bir paradigma değişimi sunar. Etkisi ameliyathanenin ötesine uzanır, sağlık hizmetlerinin kalitesini ve verimliliğini artırır ve optimum hasta sonuçları için hassasiyet ve otomasyonun bir araya geldiği bir gelecek vaat eder. Yazarın bakış açısından, Sağlık 4.0 ‘a ulaşmak, teknolojilerin sadece yakınsamasının ötesine uzanır; kapsamlı sağlık verileri toplamak için Tıbbi IoT sensörleri ve giyilebilir cihazlar tarafından güçlendirilen Dijital İkizlerin düzenlenmesini içerir. Bu bilgi zenginliği daha sonra sofistike analiz ve entegrasyon yapabilen ve anlamlı içgörüler yaratan Büyük Dil Modelleri (LLM’ler) tarafından kullanılır. Son olarak, bu içgörüler yapay zeka destekli Kişisel Telesağlık Asistanlarına (PTA) aktarılır. Hastalar, sağlık çalışanları ve Ulusal Sağlık Hizmeti gibi hizmet sağlayıcılar gibi çeşitli paydaşlarla iletişim kurma yeteneği ile donatılmış bu PTA’lar, teknoloji ve insan dokunuşu arasındaki boşluğu kapatarak daha bağlantılı, duyarlı ve kişiselleştirilmiş bir sağlık hizmeti sunumu sağlar. Bu teknolojilerin birleşimi, bütünsel, veri odaklı ve birbirine bağlı bir sağlık ekosistemine doğru dönüştürücü bir yolculuk olan Sağlık 4.0 ‘ın özünü özetlemektedir.
3. Toplum 5.0 ‘da Sağlık 4.0 Uygulamaları: Proaktif ve Kişiselleştirilmiş Bir Geleceği Şekillendirmek
Toplum 5.0 sorunsuz bir şekilde entegre edilmiş bir teknoloji dokusu öngördüğü için, Sağlık 4.0, sağlık hizmeti sunumunu yeniden şekillendiren ve bizi daha sağlıklı ve birbirine daha bağlı bir topluma yönlendiren dönüştürücü bir güç olarak ortaya çıkmaktadır. Yapay zeka, robotik, Nesnelerin İnterneti ve büyük veri analitiği gibi en son teknolojilerin yakınsaması, sağlık hizmetlerini erken teşhis, kişiselleştirilmiş tedavi ve sürekli izleme sağlayan proaktif bir yaklaşıma dönüştürmüştür. Sağlık 4.0 ‘ın ayırt edici bir özelliği olan teletıp, bu dönüşümün bir kanıtı olarak duruyor. Yetersiz hizmet alan nüfus ve sınırlı hareket kabiliyetine sahip bireyler için sağlık hizmetlerine erişimi genişletmiştir. Video konferansın kolaylaştırdığı uzaktan konsültasyonlar ve PTA’lar aracılığıyla 7/24 yardım sayesinde, gerçek zamanlı tıbbi bakıma artık erişilebilir, coğrafi boşlukları kapatır ve kaliteli sağlık hizmetlerinin konumlarından bağımsız olarak herkese ulaşmasını sağlar. Sağlık hizmetlerinin bu demokratikleşmesi, mesafe veya fiziksel sınırlamaların getirdiği engelleri ortadan kaldırmaktadır. Sağlık 4.0 ‘ın bir başka temel taşı olan hassas tıp, bireysel genetik ve benzersiz özelliklere dayalı müdahaleleri uyarlayarak tedavi yaklaşımlarında devrim yaratmaktadır. Kapsamlı hasta verilerini analiz eden yapay zeka destekli algoritmalar, paternleri belirleyerek ve hastalık risklerini tahmin ederek tedavi yaklaşımlarında devrim yaratarak etkinliği optimize eden ve yan etkileri en aza indiren kişiselleştirilmiş tedavi planlarının önünü açmaktadır. Bu yaklaşım, örneğin kanser tedavisinde devrim yaratma, spesifik genetik mutasyonlara göre uyarlanmış hedefli tedaviler sunma ve böylece başarı oranlarını artırma potansiyeline sahiptir. Sağlık 4.0 ‘ın ayrılmaz bir parçası olan koruyucu hekimlik, kronik hastalıkların yaygınlığını azaltmak için erken teşhis ve yaşam tarzı müdahalelerini vurgulamaktadır. Yaşamsal belirtileri izleyen yapay zeka destekli teşhis araçları ve giyilebilir cihazlar, potansiyel sağlık risklerinin erken tanımlanmasını sağlar, zamanında müdahaleyi kolaylaştırır ve daha ciddi koşullara ilerlemesini önler. Aynı zamanda, genetik ve davranışsal veriler tarafından yönlendirilen kişiselleştirilmiş yaşam tarzı önerileri, bireyleri daha sağlıklı alışkanlıklar edinme, kronik hastalıkların genel riskini azaltma ve bütünsel refahı teşvik etme konusunda güçlendirir. Sağlık 4.0 kapsamında gelecek vaat eden bir alan olan rejeneratif tıp, hasarlı doku ve organları onarma vaadinde bulunarak sağlık hizmetlerinde yeni bir dönemin müjdecisidir. Kök hücre tedavileri, gen düzenleme teknikleri ve gelişmiş biyobaskı teknolojileri, kalp, karaciğer ve böbrekler gibi organları yenilemenin yanı sıra kıkırdak ve kemik gibi hasarlı dokuları onarma potansiyeli sunar. Bu çığır açan yaklaşım, kronik rahatsızlıkları olan bireyler ve zayıflatıcı yaralanmalardan muzdarip olanlar için umut sunmakta, sadece tedavi değil, aynı zamanda işlevin restorasyonu ve yaşam kalitesinde iyileşme vaat etmektedir. Özetle, Sağlık 4.0, bireylerin refahlarını kontrol altına alma yetkisine sahip oldukları bir sağlık çağını başlatan Toplum 5.0 ‘ın önemli bir sağlayıcısı olarak durmaktadır. Teletıp erişimi genişletir, hassas tıp tedavileri kişiselleştirir, önleyici tıp refahı teşvik eder ve rejeneratif tıp hasarlı doku ve organları eski haline getirme vaadi sunar. Birlikte, bu gelişmeler, daha uyumlu, sürdürülebilir ve birbirine bağlı bir toplum olan Toplum 5.0 vizyonuyla uyumlu olarak, sağlık hizmetlerinin aktif, kişiselleştirilmiş ve herkes için erişilebilir olduğu bir geleceği örmektedir [9].
4. Zorluklar ve Gelecek Yönergeleri
Sağlık 4.0 ‘ın bilinmeyen bölgelerine girerken, birbirine bağlı ve uyumlu bir Toplum 5.0’ a giden yolda ilerlerken, bu teknolojik devrime eşlik eden zorlukların farkına varmak zorunludur. Sağlık 4.0, sağlık hizmeti sunumunu dönüştürmek için muazzam bir vaatte bulunurken, son teknolojilerin insan sağlığının hassas dokusuna entegrasyonundan kaynaklanan doğal zorlukları ele almalıyız. Bu zorlukların ön saflarında, verilerin gücünden yararlanmak ve bireysel gizliliği korumak arasındaki hassas denge yer almaktadır. Refahımıza dair bir içgörü hazinesi olan sağlık verileri, son derece dikkatli bir şekilde korunmalıdır. Sağlık 4.0, AB Genel Veri Koruma Yönetmeliği (GDPR) ve yakın zamanda yayınlanan AI Yasası gibi bu paha biçilmez bilgilerin gizli kalmasını ve yetkisiz erişime karşı korunmasını sağlayan sağlam bir veri güvenliği protokolleri çerçevesinin oluşturulmasını gerektirir [10]. Sağlık 4.0 ‘ın dönüştürücü manzarasında gezinirken etik hususlar büyük ve düşünceli bir değerlendirme gerektirmektedir. Yapay zeka, robotik ve veri analitiği yoluyla sağlık hizmetlerinde yeni sınırların kilidini açarken, etik çerçeveler de birlikte gelişmelidir. Teknolojinin sorumlu kullanımı, bireylerin refahına öncelik veren, eşitlik, adalet ve insan onuru değerlerini koruyan vicdani bir yaklaşımı zorunlu kılar. Sağlık 4.0 ‘ın dönüştürücü potansiyelini tam olarak gerçekleştirmek için nitelikli bir işgücü şarttır. İleri teknolojilerin sorunsuz entegrasyonu, AI, Digital Twins, veri analitiği ve robotiğin tüm potansiyelinden yararlanmak için uzmanlık ve bilgi ile donatılmış profesyoneller gerektirir. Sürekli eğitim programlarına yatırım yapmak, en son teknolojik gelişmelerden yararlanabilecek bir sağlık personeli kadrosu yetiştirerek stratejik bir zorunluluk haline gelmektedir. İnsan sermayesine yapılan bu yatırım, Sağlık 4.0 ‘ın dönüştürücü potansiyelini ortaya çıkarmasını ve çeşitli alanlardaki bireylere yüksek kaliteli, teknoloji odaklı sağlık hizmeti sunmasını sağlar. Geleceğe baktığımızda, Sağlık 4.0 ‘ın yörüngesi umut ve potansiyelle ortaya çıkıyor. Yapay zeka yeteneklerindeki gelişmeler, teşhis doğruluğunu, tedavi kişiselleştirmesini ve öngörücü yetenekleri geliştiren daha sofistike algoritmalar olasılığıyla ön plana çıkmaktadır. Tıbbi IoT ve giyilebilir cihazlardaki gelişmeler, izlemenin ötesinde aktif müdahaleye dönüşerek, kişiselleştirilmiş sağlık rehberliğinin günlük hayata sorunsuz bir şekilde iç içe geçtiği bir çağa giriyor. Sanal gerçeklik (VR) ve artırılmış gerçekliğin (AR) entegrasyonu, tıbbi eğitim, hasta eğitimi ve hatta terapötik müdahaleler için sürükleyici deneyimler sunarak sağlık hizmeti sunumuna yeni bir boyut kazandırmayı vaat ediyor.
Sonuç olarak, Sağlık 4.0 ‘ın zorluklarını ele alırken ve gelecekteki ufuklarına bakarken, Toplum 5.0’ ı etkinleştirmedeki önemli rolü daha da belirgin hale geliyor. Sıkı veri güvenliği önlemleri, etik hususlar ve sürekli eğitim girişimleri yoluyla zorlukları ele alarak, bu dönüştürücü sağlık hizmeti paradigmasının temellerini güçlendiriyoruz. Sağlık 4.0, sürekli gelişen manzarasıyla, sağlık hizmeti sunumunda bir devrim işareti haline gelir ve sadece daha akıllı değil, aynı zamanda daha sağlıklı, sürdürülebilir, eşitlikçi ve derinden birbirine bağlı bir toplum vaat eder. Toplumsal evrim senfonisinde, Sağlık 4.0 uyumlu bir akor vurur ve refahın herkes için ortak ve ulaşılabilir bir özlem olduğu bir geleceğin gerçekleşmesine katkıda bulunur.
