Kroniki możliwej przyszłości – Czytanie o pandemii i o przyszłości

Wprowadzenie

Cele Zrównoważonego Rozwoju (SG ONZ) obejmują 17 celów, przy czym 169 celów uzgodniono, że wszystkie państwa członkowskie ONZ będą dążyć do ich osiągnięcia do roku 2030¹. Stanowią one konsensus co do tego, w jaki sposób chcielibyśmy zmienić świat, aby zapewnić ludziom lepszą, bardziej sprawiedliwą, zrównoważoną i przyjazną dla środowiska przyszłość. Jednak postępy w osiąganiu większości celów zrównoważonego rozwoju były już opóźnione w 2019 r., a wpływ pandemii Covid-19 ma spowolnić, a w niektórych przypadkach odwrotne trudności doprowadziły do poprawy^2,3. Dlaczego tak trudno jest osiągnąć coś tak powszechnie akceptowanego?

Ma to przynajmniej częściowo związek z faktem, że cele te łączą się z licznymi elementami złożonych systemów adaptacyjnych, które nazywamy „społeczeństwem”. Na przykład konflikty lokalne, międzynarodowe przepływy finansowe i gospodarcze, migracje, zanieczyszczenia oraz gospodarcze i społeczne skutki handlu mają bezpośredni i pośredni wpływ na każdy z celów zrównoważonego rozwoju (wykres 1), a te z kolei mają znaczący wpływ na każdy z tych wymiarów. Oznacza to, że osiągnięcie tych celów nieuchronnie wpływa na życie i środki do życia, na sprzeczne priorytety i interesy, w konsekwencji czyniąc ich osiągnięcie mniej natychmiastowym. Z tego powodu dokumentowanie postępów nie powinno być traktowane jako rzecz oczywista i uznawane za osiągnięcie globalne.

|||UNTRANSLATED_CONTENT_START|||Fig. 1.|||UNTRANSLATED_CONTENT_END||| Związek między trzema kategoriami skutków ubocznych a 17 celami zrównoważonego rozwoju. Źródło: Europe Sustainable Development Report 2020⁴.

Pojawienie się nowego wirusa (Sars-CoV-2) w 2019 r. i wynikająca z tego pandemia Covid-19 wywarły niszczycielski wpływ na te same społeczeństwa i stanowi moment dramatycznego załamania i regresji w ogólnym oświadczeniu reprezentowanym przez różne kwestie związane z celami zrównoważonego rozwoju.

Po pierwsze, postawiono hipotezę, że wirus Sars-CoV-2 jest generowany przez skok odzwierzęcy (rozlanie) z dzikiej przyrody na człowieka, a pojawienie się choroby odzwierzęcej jest faworyzowane przez działalność człowieka, taką jak wkroczenie do siedlisk dzikiej przyrody w wyniku ekspansji urbanizacji, obszarów uprawnych i intensywnej hodowli zwierząt ⁵.

Po drugie, kryzys pandemiczny, który osiągnął prawie dwa lata trwałości, uwypuklił kruchość systemów opieki zdrowotnej i społecznej wielu krajów, także tzw. „rozwiniętych gospodarczo”. Z przykrością dowiodła również, jak trudno jest w tych okolicznościach zapewnić poziom dobrobytu nabytego i poszanowanie podstawowych praw człowieka, tak dobrze reprezentowanych przez cele zrównoważonego rozwoju. Nierówności w poszczególnych krajach i pomiędzy nimi pogłębiły się, a osoby szczególnie narażone i marginalizowane społecznie miały dostęp do skutecznych metod leczenia lub szczepień w znacznie mniejszym stopniu niż ogół populacji ⁶.

Jak wskazano w „Raporcie Zrównoważonego Rozwoju 2021”⁷: „[…] Pandemia wpłynęła na wszystkie trzy wymiary zrównoważonego rozwoju: gospodarczy, społeczny i środowiskowy. […] Nie może być zrównoważonego rozwoju i ożywienia gospodarczego, gdy pandemia szaleje”.

W niniejszym dokumencie przeanalizowano pandemię pod wieloma względami, koncentrując się na trzech wzajemnie powiązanych systemach: opiece zdrowotnej, gospodarce i społeczeństwie, aby spróbować zidentyfikować elementy, które mogłyby kształtować możliwe tendencje ewolucji po pandemii w modelach polityki i wdrażania.

Złożoność pandemiczna

Jak stwierdził Strumberg w al., pandemia Covid-19 ma cechy „niegodziwego problemu”: nie widzieliśmy jej przybycia, cierpimy z powodu jej skutków i stanowi ona wyzwanie dla naszego głównego nurtu rozumowania ”⁸. Niepewność, która charakteryzowała ten kryzys i globalne rozprzestrzenianie się tego nowego patogenu, nie tylko uwypukliła podstawową kruchość naszych systemów opieki zdrowotnej, ale także wewnętrzną i często podstawową dynamikę, która charakteryzuje filary, na których opierają się te systemy. Ponadto podkreślono, w jaki sposób zmiany w części systemu, na przykład w systemach opieki zdrowotnej, wpływają na całe społeczeństwo poprzez wzajemne powiązania, które nie zawsze są oczywiste.

W czasie tej pandemii, po raz pierwszy od czasu przyjęcia Celów Zrównoważonego Rozwoju, średni globalny wskaźnik wyników dla celów zrównoważonego rozwoju spadł⁷. Dramatyczne konsekwencje na poziomie globalnym zostały udokumentowane pod względem zachorowalności i śmiertelności⁹, zarówno jako bezpośredni, jak i pośredni wpływ zakażenia Sars-CoV-2, z głębokimi konsekwencjami dla postępu gospodarczego, zaufania do rządów i spójności społecznej ¹⁰. Stopień ubóstwa dużych grup ludności wzrósł w rezultacie11, pogłębiając przepaść między najbogatszymi i najbiedniejszymi zarówno w obrębie poszczególnych krajów, jak i pomiędzy ^krajami12.

Bezpośredni wpływ pandemii Covid-19 został również dostrzeżony we wzroście globalnego bezrobocia¹³, przemocy wobec słabszych grup społecznych ¹⁴ oraz w ujawnianiu i zaostrzaniu się istniejących naruszeń praw człowieka i praw obywatelskich ^15,16. Wszystkie te skutki były nieproporcjonalnie wyższe w bardziej niestabilnych kontekstach i grupach ludności, co jest natychmiast widoczne, jeśli tendencja pogarszająca się wskaźnika SDG jest obliczana globalnie i tylko wśród krajów OECD, w których jest on nadal obecny, ale mniej widoczny (wykres 2).

Ryc. 2. Roczna tendencja wskaźnika SDG (kraje świata i OECD). Źródło: 2021 Raport zrównoważonego rozwoju ⁷

Systemy opieki zdrowotnej

Pandemia dotkliwie wpłynęła na systemy opieki zdrowotnej, co spowodowało pojawienie się słabości w zarządzaniu tą sytuacją kryzysową, zwłaszcza w sektorze opieki podstawowej i środowiskowej. Jednak bardziej odporne systemy opieki zdrowotnej były w stanie szybko dostosować się do nowej sytuacji z silnym przyspieszeniem we wprowadzaniu nowych modeli organizacyjnych i szerokim wykorzystaniem technologii cyfrowych. Interakcje między pacjentami i pracownikami służby zdrowia oraz między pracownikami służby zdrowia w miarę możliwości przeniosły się do sieci, przybliżając sektor opieki zdrowotnej do innych sektorów bardziej dojrzałych pod względem wykorzystania zasobów cyfrowych (np. transakcji bankowych, rezerwacji podróży i hoteli, zakupów).

Otworzyło to również możliwość przesunięcia zadań i zmian w istniejących modelach organizacyjnych, które doprowadziły np. do rejestracji aptek w kampaniach szczepień¹⁷, przenoszenie terapii przeciwnowotworowych ze szpitali do opieki domowej¹⁸, wzmocnienie telemedycyny i zdalnego monitorowania^19,20, konsolidacji pielęgniarek środowiskowych²¹, rozprzestrzenianie się opieki pośredniej²², a także rosnących inwestycji w domy opieki społecznej i szpitale, co z kolei może zapoczątkować głębokie zmiany w naszych systemach opieki zdrowotnej, a w konsekwencji w naszym społeczeństwie.

Pod tą dramatyczną presją te zmiany i innowacje pozwoliły naszym systemom opieki zdrowotnej reagować na różne fale pandemii. Podczas gdy kolejnym wyzwaniem będzie dokładna ocena ich pozytywnych i negatywnych skutków w zwykłych warunkach, należy uznać, że zdolność do terminowego dostępu do odpowiedniej ilości szczepionek, tj. dostępu do głównej odpowiedzi zdrowia publicznego na pandemię²³, była nierówna w poszczególnych krajach. Pomimo inicjatywy COVAX, promowanej przez wielu międzynarodowych partnerów publicznych i prywatnych, w tym Światową Organizację Zdrowia ²⁴, do tej pory tylko 5,7% populacji w krajach o niskich dochodach otrzymało co najmniej jedną dawkę wirusa Sars-CoV-2 ²⁵.

gospodarek

Pandemia doprowadziła do dramatycznego spadku globalnego produktu krajowego brutto (PKB), a Międzynarodowy Fundusz Walutowy szacuje, że gdyby Covid-19 miał mieć przedłużony wpływ na średnioterminową sytuację, mógłby obniżyć globalny PKB o kumulatywnie 5,3 bln USD w ciągu najbliższych pięciu lat²⁶. Pandemia miała jednak różny wpływ w różnych sektorach przemysłu, w których firmy IT, handel internetowy i logistyka generalnie przynosiły korzyści w przeciwieństwie do innych sektorów (np. turystyki, rekreacji, zakwaterowania, usług gastronomicznych), które zostały mocno dotknięte i będą wymagały dłuższego czasu na ^naprawę27. Skutki gospodarcze były również zróżnicowane wśród ludzi, przy czym młodzi ludzie, kobiety, pracownicy niewykwalifikowani i pracownicy nierejestrowani należeli do kategorii w większości ukaranych, a kraje, w których wcześniej nastąpiło ożywienie w Chinach, na przykład w porównaniu z Europą^28,29.

Różne strategie w zakresie stosowania i egzekwowania środków zdrowia publicznego miały różny wpływ na gospodarkę, życie społeczne i dobrobyt ludzi. W związku z tym drugi godny uwagi element analizy obraca się wokół różnic w interwencjach niefarmakologicznych wprowadzonych przez kraje w celu przeciwstawienia rozprzestrzeniania się zakażeń i ich poziomu realizacji. Obejmuje to czas, rodzaj, czas trwania i intensywność ograniczeń nakładanych na populacje w poszczególnych krajach oraz dynamikę ograniczeń i kontroli regulujących mobilność między krajami. Wyraźnym przykładem są Włochy, które przeszły od blokady krajowej w pierwszej fazie ostrej epidemii do zmęczonego podejścia do zamknięcia na szczeblu niższym niż krajowy. Chociaż wykazano, że oba podejścia są bardzo skuteczne w ograniczaniu przenoszenia wirusa, a w konsekwencji wpływ Covid-19 na usługi zdrowotne ^30,31, drugie podejście wyraźnie wiązało się z mniejszym negatywnym wpływem na PKB³².

Dodatkowe negatywne konsekwencje gospodarcze na poziomie globalnym były spowodowane mniej lub bardziej drastycznym zamknięciem granic, które trwało przez dłuższy czas trwania tej sytuacji nadzwyczajnej i są ponownie wprowadzane w życie w momencie pisania wraz z pojawieniem się wariantu^{33 wirusa omikronowego}. Do najbardziej dotkniętych sektorów należały w tym przypadku sektory o silnej segmentacji produkcji w różnych krajach (Global Value Chain). Ponadto, szczególnie podczas pierwszej fali epidemii, ograniczenia te silnie wpłynęły na mobilność badaczy, zmniejszając kapitał generowanych pomysłów. Zostało to następnie skompensowane alternatywnymi metodami wirtualnej interakcji³⁴.

Powtarzającym się pytaniem jest, jakie konsekwencje będzie miała ta pandemia w dłuższej perspektywie oraz jak zmieni się podaż i popyt w różnych krajach i wśród różnych grup ludności. Ożywienie gospodarcze, które rozpoczęło się w drugiej połowie 2021 r., wydawało się zaskakujące w swojej szybkości i bardziej trwałe niż oczekiwano, zwłaszcza w porównaniu z krachem gospodarczym w 2008 ^r.29.

Tę dynamikę, jeśli nie przełamują pandemiczne odrodzenia, zwłaszcza jeśli wiąże się to z radykalnymi zmianami w modelu rozwoju i w połączeniu z polityką skierowaną do przyszłych pokoleń (np. plan UE Next Generation³⁵) może mieć bardzo pozytywny wpływ na dobrobyt zbiorowy oraz na tworzenie bardziej sprawiedliwego i sprawiedliwego społeczeństwa po pandemii.

Nierówności społeczne

Na dzień 31 października 2021 r. dane UNE- SCO z 210 krajów wykazały, że mediana łącznego czasu trwania częściowego lub całkowitego zamknięcia szkół w czasie pandemii wyniosła 33 tygodnie (zakres 0-77 tygodni)³⁶. Nawet jeśli zapewniono alternatywne rozwiązania w zakresie kształcenia na odległość, nadal trudno jest określić ilościowo negatywne konsekwencje zamknięcia szkół. Biorąc pod uwagę istniejące globalne nierówności w dostępie do edukacji, internetu i umiejętności posługiwania się technologiami cyfrowymi, należy rozważyć bezpośredni wpływ na osiągnięcia w nauce, a także długoterminowe ryzyko nasilenia dyskryminacji i nierówności ze względów społeczno-ekonomicznych i geograficznych. Ponadto zamykanie szkół stanowiło przeszkodę dla rozwoju i dobrego samopoczucia dzieci i młodzieży oraz wiązało się z negatywnymi skutkami dla zdrowia, w tym między innymi dla zdrowia psychicznego ³⁷.

Nierówności płciowe były również szczególnie widoczne podczas pandemii Covid-19. Kobiety były najbardziej narażone na negatywne konsekwencje z kilku powodów. Po pierwsze dlatego, że kobiety przeważają w sektorach pracy narażonych na większe ryzyko narażenia i wypalenia, w tym w zawodach związanych z opieką zdrowotną i zawodach opiekujących się osobami starszymi i niepełnosprawnymi. W szczególności wśród pracowników służby zdrowia stwierdzono, że kobiety doświadczają częstszych i intensywniejszych objawów stresu, lęku, depresji, zaburzeń snu i wypalenia zawodowego³⁸. Po drugie, ponieważ kobiety były w coraz większym stopniu ofiarami przemocy i agresji w ogóle i w domach¹⁴ jako stres gospodarczy i społeczny w połączeniu z ograniczonym ruchem. Po trzecie, ponieważ utrata zatrudnienia kobiet wzrosła niemal natychmiast w czasie pandemii. Wynikało to częściowo z ich obecności w sektorach zawodowych, które były bardziej narażone na kryzys, takich jak turystyka, hotelarstwo, edukacja i opieka nad dziećmi. W każdym razie wiązało się to również ze zwiększonym dobrowolnym odejściem z pracy³⁹ w kontekście, w którym kobiety musiały wchłonąć zwiększone obciążenie pracą nieodpłatnych czynności, takich jak opieka nad dziećmi podczas zamknięcia szkoły, zarządzanie rodziną, prace domowe i opieka nad osobami starszymi i/lub niepełnosprawnymi członkami rodziny tracącymi dostęp do opieki zdrowotnej i społecznej⁴⁰. Doprowadziło to do 5% spadku zatrudnienia w 2020 r. wśród kobiet, w porównaniu z 3,9% wśród mężczyzn13. Utrata pracy wśród kobiet ma poważne konsekwencje dla dobrobytu rodziny, które prawdopodobnie będą długotrwałe, biorąc pod uwagę większe trudności, z jakimi borykają się kobiety w powrocie do środowiska pracy ⁴⁰. Dysproporcja kobiet w rodzinach samotnie wychowujących dzieci dodatkowo pogorszyła wiele aspektów opisanych powyżej. Wreszcie, w tych okolicznościach ograniczenie lub brak dostępu do usług opieki zdrowotnej, zakłócenie zdrowia matek i usług planowania rodziny oraz podaż nowoczesnych środków antykoncepcyjnych szczególnie dotknęły kobiety, a w konsekwencji wzrost liczby niechcianych ciąż, aborcji i śmiertelności okołoporodowej matek ^41,42.

Trzeci element dysproporcji społecznych ⁴³ w czasie pandemii wywołała zmiana w sektorze zatrudnienia przy powszechnym wykorzystaniu pracy zdalnej, ułatwionej szerokim wykorzystaniem technologii informatycznych. Zwiększyło to różnicę między pracą wykonywaną w domu (często w kategoriach wymagających wyższych kwalifikacji) a pracą wymagającą fizycznej obecności (często wymagającą niskich kwalifikacji lub wymagającą bezpośredniego kontaktu z klientem), która była trudniejsza do utrzymania. W tym dynamicznym kontekście zaobserwowano wzrost liczby nietypowych miejsc pracy, co spowodowało zmniejszenie przychodów dla Służby Zdrowia w krajach z systemami finansowania opartymi na ubezpieczeniu społecznym i formalnej składce na pracę. Pracownicy w zależności od tego, czy mogli pracować z domu, czy nie, stracili dochody podczas lockdownów i zmienili swoje wzorce mobilności podczas bardziej sprzyjających faz epidemii. Oznacza to, że zmieniło się również wykorzystanie transportu publicznego i prywatnego oraz przestrzeni miejskich i publicznych, co doprowadziło do dysproporcji również w zakresie ryzyka narażenia na Sars-CoV-2.

Fragmenty nadziei

Chociaż nie rekompensuje negatywnych skutków pandemii, w tych złożonych i niepokojących okolicznościach niektóre sygnały można interpretować pozytywnie.

W przeciwieństwie do tego, co wydarzyło się podczas kryzysu gospodarczego w 2008 r., pandemia Covid-19 uruchomiła bardziej trwałe mechanizmy solidarności i uczestnictwa. Rządy krajowe odegrały w wielu krajach ważną rolę w ochronie bezpieczeństwa socjalnego osób słabiej wyposażonych, aby ponieść skutki kryzysu. Uczynili to, przyjmując finansowe i społeczne mechanizmy ochronne. Ponadto rządy wielu państw o wysokim dochodzie interweniowały bezpośrednio w celu ochrony krajowych rynków finansowych i krajowych przedsiębiorstw strategicznych przed spekulacyjnymi i agresywnymi interwencjami oraz bezpośrednio i masowo sponsorowały badania farmaceutyczne nad rozwojem innowacji. To ostatnie było szczególnie widoczne w przypadku opracowywania szczepionek przeciwko Sars-CoV-2 i doprowadziło do prawdziwych innowacji technologicznych ⁴⁴.

Na szczeblu międzynarodowym warto wspomnieć o pracach Unii Europejskiej, która, przezwyciężając duże rozbieżności między państwami członkowskimi, podjęła decyzję o zniesieniu ograniczeń budżetowych, które poważnie ograniczyły poszczególne działania i polityki poszczególnych państw, oraz przyjęła następujące inicjatywy:

• Zmieniono budżet UE, aby pilnie zająć się kryzysem zdrowotnym i gospodarczym.
• Przekierowanie funduszy UE na pomoc państwom członkowskim o największych potrzebach.
• Wspierane najbardziej dotknięte sektory gospodarki.
• Wynegocjowane i zakupione szczepionki dla wszystkich państw członkowskich.
• Ustanowienie europejskiego instrumentu na rzecz tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia ryzyka bezrobocia w sytuacjach ^{nadzwyczajnych45}.
• Ustanowił plan naprawy gospodarczej UE, Next Generation EU³⁵.

Interwencje te, które stanowią prospołeczny i solidarny „zwrot” państw członkowskich w porównaniu z przedpandemicznymi, dominującymi narracjami, wzmacniają Unię Europejską i mogą utorować drogę do większej spójności i ważnych zmian politycznych na szczeblu międzynarodowym i wewnętrznym.

Inne pozytywne elementy można prześledzić w przyspieszającym tempie dla zmieniających życie innowacyjnych procesów z silną obecnością technologii informatycznych obejmujących od urządzeń noszonych do monitorowania zdrowia do narzędzi do projektowania leków molekularnych ⁴⁴. Zmieniło się również nastawienie do publicznych systemów opieki zdrowotnej. Ponownie nadano nową wartość opiece środowiskowej i podstawowej, konsolidacji zdrowia publicznego i profilaktyki jako kamieni węgielnych przeciwstawiających się pandemii i ogólnemu pogorszeniu się stanu zdrowia na świecie, a także wzmocnieniu koncepcji bliskości w zapewnianiu opieki środowiskowej i społecznej.

Podczas tej sytuacji kryzysowej systemy opieki zdrowotnej doświadczyły nowych sposobów pracy i wdrożonych rozwiązań, które mogą trwać dłużej niż sama pandemia. Nawet biorąc pod uwagę ewidentny i przytłaczający negatywny wpływ pandemii na liczbę i skład usług zdrowotnych, co w niektórych przypadkach doprowadziło do redukcji nawet o 80% w planowanych operacjach, kryzys ten zmusił również menedżerów służby zdrowia do rozważenia, czy wszystkie rzeczy, które zostały zrobione w przeszłości, były konieczne, właściwe i sprawiedliwe. Ze względu na wzrost ograniczeń zasobów, kluczowe znaczenie miało wykorzystanie dostępnych źródeł wtórnych do wsparcia tych usług i procedur, które generowałyby największą korzyść netto dla pacjentów priorytetowych dla osób w największej potrzebie^46,47.

Niektóre aspekty, takie jak kryzys środowiskowy, globalne ocieplenie, wyczerpywanie się zasobów naturalnych i utrata różnorodności biologicznej, będą musiały znaleźć odpowiednią i spójną reakcję z nową perspektywą rozwoju, która przyniesie również niewątpliwe korzyści dla zdrowia przyszłych pokoleń. Zapobieganie globalnym zagrożeniom dla zdrowia i gotowość na nie, które zgodnie z oczekiwaniami będą występować częściej z powodu tych czynników, będą wymagały polityk ukierunkowanych na potrzebę zajęcia się złożonością i wzajemnymi powiązaniami, jak ma to miejsce w przypadku proponowanych ram dotyczących jednego zdrowia przez grupę zadaniową ds. globalnego zdrowia i COVID-19 w ramach prezydencji G-20 w 2021 r.|||UNTRANSLATED_CONTENT_START|||⁴⁸.|||UNTRANSLATED_CONTENT_END|||

Uwagi końcowe

Aforyzm W. Churchilla stwierdza: „To improve means to change, to be perfect means to change often”. Uważamy, że podstawowe znaczenie ma wykorzystanie możliwości uczenia się, jakie oferuje dramatyczny kryzys spowodowany pandemią Covid-19.

Innowacje, które miały nastąpić za wiele lat, spotkały się z niezwykłym przyspieszeniem. Rozprzestrzenianie się w obecnej praktyce narzędzi cyfrowych do zdalnego monitorowania i zarządzania pacjentami, zdolność do organizowania skutecznych masowych kampanii szczepień, duże inwestycje publiczne w badania i innowacje medyczne, które doprowadziły do opracowania i zatwierdzenia innowacyjnych szczepionek i szybkich systemów diagnostycznych w niesamowitym tempie, ogromna produkcja wiedzy i jej otwarta wymiana, rosnące znaczenie interwencji behawioralnych i zdrowia publicznego to tylko niektóre przykłady sukcesów, które mogą generować trwałe zmiany w systemach opieki zdrowotnej i w świadczeniu usług opieki zdrowotnej.

Konieczność zdefiniowania globalnych strategii na rzecz zdrowia i zrównoważonego rozwoju została dobrze zrozumiana przez WHO wraz z „Paneuropejską Komisją ds. Zdrowia i Zrównoważonego Rozwoju”⁴⁹, która sporządziła sprawozdanie, w którym wskazano siedem zaleceń, a mianowicie:

• Spraw, aby koncepcja One Health działała na wszystkich poziomach.
• Podjęcie działań na wszystkich szczeblach społeczeństwa w celu uzdrowienia podziałów zaostrzonych przez pandemię.
• Wspieranie innowacji w celu osiągnięcia lepszego Jednego Zdrowia.
• Inwestowanie w silne, odporne i sprzyjające włączeniu społecznemu krajowe systemy opieki zdrowotnej.
• Stworzenie sprzyjającego otoczenia w celu promowania inwestycji w zdrowie.
• Poprawa zarządzania zdrowiem na całym świecie.
• Poprawa zarządzania zdrowiem w regionie paneuropejskim.

Jeśli te siedem zaleceń zostanie wdrożonych, wykorzystamy ten kryzys i będziemy mogli patrzeć w przyszłość z większym optymizmem. WHO, Unia Europejska i włoskie Ministerstwo Zdrowia uznały koncepcyjne ramy odniesienia w podejściu „One Health”, które są wyraźnie zgodne z celami zrównoważonego rozwoju, a także mogą ulec zmniejszeniu w innych ramach, takich jak te specyficzne dla zdrowia w miastach ⁵⁰.

Będziemy musieli wznowić działalność po pandemii i zwiększyć nasze wysiłki na rzecz osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju, ale będzie to również konieczne, aby zmienić sposób, w jaki żyjemy i produkujemy, wykorzystując innowacje, które zostały udostępnione w coraz szybszym tempie. Kiedy jednak w końcu nadejdzie faza postpandemiczna, nie będziemy zaczynać od zera.

Stwierdziło to bez wątpienia, że przed nami wciąż stoją pewne znane wyzwania i starzy wrogowie. Należy zrozumieć, zintegrować i przede wszystkim zoperacjonalizować One Health, aby w pełni wykorzystać jego potencjał, ponownie nadać priorytet celom zrównoważonego rozwoju w nowym wymiarze zobowiązania oraz pozytywnych zmian, które zostały wprowadzone i wdrożone podczas sytuacji kryzysowej, wykorzystując je do wspierania postępu w kierunku sprawiedliwie zdrowszego świata.